Operacja zaćmy z wszczepieniem soczewki torycznej

Operacja zaćmy z użyciem soczewek wewnątrzgałkowych zaczęła się od materiału PMMA, czyli polimetalmetakrylatu, a ich umieszczenie wewnątrz gałki ocznej wymagało wykonania cięcia na rogówce o szerokości około 6 mm.

W latach 60-tych XX wieku wprowadzono soczewki tzw. wewnątrzzwijalne, które dzięki rozwojowi mikrochirurgii można było wprowadzić poprzez cięcie dwukrotnie mniejsze. Są to soczewki, które ostateczny kształt przyjmują po umieszczeniu ich wewnątrz gałki ocznej i najczęściej wykonane są z silikonu, hydrożelu bądź polimerów akrylowych.

Obecnie używane soczewki można wprowadzić do gałki ocznej, wykorzystując cięcie nieprzekraczające 2 mm. Ponadto, za ich pomocą chirurdzy są w stanie korygować towarzyszące zaćmie wady narządu wzroku, takie jak astygmatyzm rogówkowy.

Soczewka toryczna: wskazania i korzyści

Na rynku istnieje obecnie wiele rodzajów soczewek, które powinny być dopasowane indywidualnie do każdego pacjenta w oparciu o warunki anatomiczne oka, rodzaj współistniejących wad wzroku i rodzaj wykonywanego zabiegu. Nie mniej istotne są również preferencje pacjenta.

Najpowszechniejszym wskazaniem do operacji jest pogorszenie funkcji wzrokowych spowodowane zmętnieniem własnej soczewki. Do objawów zaćmy należą: zamglenie obrazu, zamazanie kolorów, spadek ostrości wzroku, nadwrażliwość na jasne światło, widzenie „halo” wokół źródeł światła oraz uczucie złego doboru okularów. Choroba rozwija się zwykle powoli, przez co we wczesnym etapie wielu pacjentów nie odczuwa choroby.

Najczęstsze objawy zaćmy

• Zamglenie obrazu i spadek kontrastu
• Przygaszone lub zniekształcone kolory
• Nadmierna wrażliwość na światło i olśnienia
• Widzenie „halo” wokół źródeł światła
• Wrażenie częstego „złego doboru okularów”

Astygmatyzm – na czym polega i kogo dotyczy

Soczewki toryczne są to soczewki korygujące astygmatyzm, które nazwę zawdzięczają swojemu kształtowi. Umożliwiają one jednoczasową korekcję aphakii, czyli stanu po usunięciu zmętniałej soczewki oraz astygmatyzmu rogówkowego, który nazywany jest również niezbornością rogówkową. Astygmatyzm jest zaliczany do jednej z 3 najczęściej występujących wad wzroku i powoduje niewyraźne widzenie.

Zastosowanie w trakcie operacyjnego leczenia zaćmy specjalnych soczewek korygujących astygmatyzm pozwala po zabiegu ograniczyć korzystanie z okularów. Istnieją także soczewki toryczne, które mogą dodatkowo korygować starczowzroczność, czyli pogorszenie widzenia wynikające z upośledzenia akomodacji oka, które często występuje u osób starszych.

Taka soczewka może zapewnić dokładną korekcję wzroku poprzez usunięcie zaćmy i wcześniejszego astygmatyzmu rogówkowego uwzględniając przy tym starczowzroczność – a wszystko to można uzyskać podczas jednego zabiegu. Ponadto, soczewki toryczne wyposażone są zwykle w filtry chroniące przed promieniowaniem UV oraz światła niebieskiego.

Inne wskazania okulistyczne do usunięcia soczewki obejmują jaskrę fakomorficzną i fakolityczną oraz sytuacje, w których podwinięta soczewka powoduje jaskrę z zamkniętym kątem przesączania. Usunięcie zaćmy bywa konieczne także dla umożliwienia obserwacji dna oka w niektórych chorobach przewlekłych.

W oczach ślepych, gdy soczewka własna jest biała, można rozważyć jej usunięcie dla poprawy efektu kosmetycznego. Podczas operacji można zastosować zmodyfikowane pierścienie torebkowe dla zamaskowania ubytków tęczówki po przebytych zapaleniach.

Nowe badania wskazują, że implantacja soczewek torycznych jest coraz częściej standardem w zabiegach zaćmy u pacjentów z astygmatyzmem co najmniej 1 D – metaanaliza z 2024 roku wykazała, że soczewki toryczne redukują astygmatyzm skuteczniej niż techniki cięć rogówkowych (np. limbal relaxing incisions) i zapewniają lepsze wyniki refrakcyjne.

Kwalifikacja i przygotowanie do zabiegu

Jedną z ważnych zalet współczesnej fakoemulsyfikacji jest skromny zakres przeciwwskazań ogólnych. Chorzy, którzy ze względu na choroby przewlekłe nie mogli być bezpiecznie znieczuleni ogólnie, mogą dziś skorzystać z krótkiego zabiegu w znieczuleniu miejscowym.

Jak przy każdym zabiegu, przeciwwskazaniem jest bardzo zły stan ogólny. Do przeciwwskazań okulistycznych należą m.in. choroby rogówki, nowotwory gałki ocznej, niekontrolowana jaskra lub jaskra dokonana, zapalenie naczyniówki, zaawansowane zwyrodnienie plamki, odwarstwienie siatkówki oraz zanik nerwu wzrokowego.

Pacjent z rozpoznaną zaćmą, wstępnie zakwalifikowany do fakoemulsyfikacji z wszczepieniem soczewki torycznej, kierowany jest na szczegółowe badanie okulistyczne w celu wykluczenia innych przyczyn spadku ostrości wzroku. Kluczowe jest badanie biometryczne doboru mocy soczewki.

Biometria oka i kalkulatory toryczne

W najprostszym zakresie obejmuje ono keratometrię (krzywizna przedniej powierzchni rogówki, wyrażana w dioptriach lub milimetrach promienia) oraz długość osiową gałki ocznej. Prawidłowy dobór mocy soczewki w dominującej mierze decyduje o końcowym efekcie zabiegu.

Dodatkowo, w ostatnich latach coraz większą rolę odgrywają nowoczesne formuły doboru mocy soczewki (np. Barrett Universal II) oraz kalkulatory toryczne uwzględniające tylną powierzchnię rogówki i wpływ tzw. astygmatyzmu tylnej rogówki. W badaniu z 2025 roku wykazano, że rotacja soczewki o 1° może zmniejszyć skuteczność korekcji astygmatyzmu nawet o ~3,3 %.

Przed zabiegiem pacjentowi należy wyjaśnić warianty korekcji astygmatyzmu – w tym, że soczewka toryczna może być mniej skuteczna jeśli tor rogówki zmienia się po zabiegu lub jeśli występuje nieregularny astygmatyzm (np. po keratoplastyce). W takich sytuacjach chirurg może rozważyć alternatywne metody korekcji lub kombinację technik.

Operacja zaćmy z soczewką toryczną – przebieg

Sama operacja zaćmy nie różni się w przypadku wszczepiania soczewek torycznych od zabiegu wszczepiania klasycznych soczewek wewnątrzgałkowych. Operacja wymaga jedynie znieczulenia miejscowego kroplami, co oznacza, że przez cały czas pacjent pozostaje przytomny. Wprowadzenie soczewki do wnętrza gałki ocznej wymaga wykonania niewielkiego cięcia na rogówce.

Następnie chirurg wykonuje fakoemulsyfikację, czyli proces rozdrobnienia zmętniałej soczewki oka z następczym odessaniem rozdrobnionych mas. Kolejnym etapem operacji jest umieszczenie soczewki sztucznej wewnątrz gałki ocznej. Na oko zakładany jest opatrunek, który zwykle zdejmowany jest następnego dnia po operacji.

Ustawienie osi i techniki oznaczania

Co ciekawe, operacja zaćmy jest obecnie zabiegiem wykonywanym w trybie ambulatoryjnym, co oznacza że pacjent nie wymaga hospitalizacji i po jego wykonaniu jest wypisywany do domu. Cała procedura trwa zwykle nie więcej niż 30 minut i pozwala niemal natychmiast wrócić do codziennej aktywności.

W przypadku implantacji soczewki torycznej istotnym etapem jest właściwe oznaczenie osi astygmatyzmu i orientacja soczewki w torebce tylnej tak, by oś korekcji pokryła się z osią astygmatyzmu rogówki. W ostatnich latach upowszechniły się systemy cyfrowego oznaczania osi z obrazowaniem wewnątrzoperacyjnym, co zwiększa precyzję ustawienia i poprawia wyniki.

Rekonwalescencja i efekty po operacji

Cały zabieg trwa zwykle kilkanaście do trzydziestu minut. Po zakończeniu pacjent pozostaje obserwowany kilka godzin i jest wypisywany do domu, a na kontrolę zgłasza się następnego dnia. Najczęściej już po 2 dniach można wrócić do codziennych czynności, a do pracy – zwykle w ciągu tygodnia. Po kilku tygodniach wzrok stabilizuje się.

Już dzień po zabiegu obraz staje się wyraźniejszy i barwniejszy. Soczewka wewnątrzgałkowa jest pozbawiona zmętnień, ale nie posiada zdolności akomodacji, dlatego może pogorszyć się widzenie dali i bliży – koryguje się to okularami, a ogólny komfort widzenia znacząco się poprawia.

Bezpośrednio po zabiegu nie należy trzeć oka ani manipulować opatrunkiem. Po kontroli następnego dnia można wracać do czynności wymagających patrzenia (czytanie, oglądanie telewizji), początkowo przez kilka minut, stopniowo wydłużając czas.

Zalecenia po operacji

• Nie prowadzić samochodu w pierwszej dobie
• Unikać dużych wysiłków fizycznych przez ok. 2 tygodnie
• Aktywności wzrokowe wprowadzać stopniowo i z przerwami
• Możliwe przemijające objawy: podrażnienie, łzawienie, olśnienia, „halo”
• Powrót do pracy zazwyczaj w ciągu tygodnia

Kiedy pilnie skontaktować się z lekarzem

W pierwszym dniu nie należy prowadzić samochodu. Przez kilka dni możliwe są podrażnienie, łzawienie, „halo” lub olśnienia – zwykle ustępują samoistnie. Zaleca się unikanie dużych wysiłków fizycznych przez około 2 tygodnie; powrót do pracy najczęściej w ciągu tygodnia.

U pacjentów ze wszczepioną soczewką toryczną często obserwuje się wyższą niezależność od okularów niż przy standardowych soczewkach. W badaniu z 2024 roku implantacja nowej generacji soczewki torycznej doprowadziła do redukcji astygmatyzmu średnio o ~1.66 D do ~0.30 D po 3 miesiącach, przy dobrej stabilności osiowej.

Powikłania i bezpieczeństwo zabiegu

Dzięki technice małego cięcia, nowoczesnej aparaturze i doświadczeniu chirurgów powikłania są rzadkie. Potencjalnie mogą wystąpić: zapalenie wnętrza gałki ocznej, krwotoki, przemieszczenie sztucznej soczewki, zmętnienie torebki tylnej, obrzęk plamki, odwarstwienie siatkówki, zmiany krzywizny rogówki, nieoptymalna moc wszczepionej soczewki, jaskra oraz przejściowy wzrost ciśnienia śródgałkowego. Większość z nich daje się szybko opanować i nie powoduje trwałego pogorszenia widzenia.

Najczęściej wymieniane możliwe powikłania

• Zapalenie wnętrza gałki ocznej (endoftalmitis)
• Obrzęk plamki i przejściowe pogorszenie widzenia
• Zmętnienie torebki tylnej po kilku miesiącach
• Przemieszczenie lub rotacja soczewki wewnątrzgałkowej
• Wzrost ciśnienia śródgałkowego, napady jaskry

Rotacja soczewki torycznej po zabiegu

Staranna kwalifikacja pacjenta, doświadczenie zespołu operacyjnego oraz stosowanie współczesnych technik mikrochirurgicznych i małego cięcia istotnie ograniczają częstość i ciężkość powikłań pooperacyjnych.

Dodatkowo, szczególnie w przypadku soczewek torycznych, należy zwrócić uwagę na możliwą rotację soczewki po zabiegu – niewielkie przesunięcie osi już o kilka stopni może wpływać na efekt korekcji astygmatyzmu. W literaturze opisuje się, że rotacja powyżej 10–15° może wymagać reoperacji lub korekcji.