Flebografia - na czym polega, kiedy się ją wykonuje i jak się przygotować?

Flebografia, zwana również wenografią, to procedura rentgenodiagnostyczna, znajdująca zastosowanie przede wszystkim w przypadkach niewydolności krążenia żylnego. Do niedawna wskazanie do wykonania badania flebograficznego stanowiły zmiany chorobowe układu żylnego kończyn dolnych i miednicy: żylaki (szczególnie w okolicy żyły odpiszczelowej wielkiej), zakrzepowe zapalenie żył oraz przewlekła niewydolność układu żylnego. 

Obecnie jednak, ze względu na ogólną dostępność dopplerowskiej aparatury ultrasonograficznej (USG), zakres przydatności tego badania został ograniczony głównie do przypadków, gdy standardowe badania dają niejednoznaczne wyniki. Flebografia jest preferowana w sytuacjach, gdy konieczne jest szczegółowe zobrazowanie anatomii żył głębokich, lub gdy istnieje podejrzenie nietypowych malformacji naczyniowych, które nie są dobrze widoczne w USG dopplerowskim.

Flebografia jest wykorzystywana również jako uzupełnienie badania perfuzyjnego płuc (ocena ukrwienia). Jej przeprowadzenie pozwala lekarzowi na:

• ocenę zwężeń i niedrożności żył,
• ocenę dróg krążenia obocznego,
• ocenę wydolności zastawek żylnych,
• stwierdzenie obecności skrzeplin,
• malformacji (wad rozwojowych) układu żylnego.

Na czym polega flebografia?

Istotą badania flebograficznego jest zaaplikowanie do żyły tzw. kontrastu (środka cieniującego), mającego za zadanie uwidocznienie jej światła w obrazie rentgenowskim. Może być ona również częścią składową angiografii tomografii komputerowej (angio-TK) i jądrowego rezonansu magnetycznego (angio-MR).

Metody podawania kontrastu w flebografii

W zależności od drogi podania środka cieniującego, rozróżnia się:

• Flebografię pośrednią - podczas aplikacji środka cieniującego dotętniczo dochodzi do zakontrastowania obszaru zaopatrywanego przez daną tętnicę, w fazie późnej, zwanej też fazą żylną - krew odpływając w kierunku serca kontrastuje układ żylny, umożliwiając jego obrazowanie.
• Flebografię bezpośrednią - środek cieniujący podawany jest bezpośrednio do układu żylnego. Jeżeli środek cieniujący wstrzykuje się do żyły i wędruje on zgodnie z kierunkiem przepływu krwi (np. kontrast wstrzykiwany jest do żył stopy, aby zakontrastować żyły kończyny dolnej) mówi się o flebografii bezpośredniej wstępującej. Jeżeli natomiast kontrast podawany jest w kierunku przeciwnym do kierunku krążenia krwi (np. przez cewnik do żyły głównej dolnej, aby uzyskać zakontrastowanie żył nerkowych) - mówi się wtedy o flebografii bezpośredniej zstępującej.

Przygotowanie do badania flebografii i możliwe powikłania

Badanie flebograficzne wykonywane jest wyłącznie na podstawie odpowiednio wypełnionego skierowania oraz pisemnej zgody pacjenta na podanie środka cieniującego. Procedura wykonywana jest na czczo, po wcześniejszym wykonaniu podstawowych badań laboratoryjnych oceniających m.in. wydolność nerek, stan układu krzepnięcia oraz stopień ewentualnego odwodnienia.

Pacjenci przyjmujący określone leki, szczególnie przeciwcukrzycowe zawierające metforminę, powinni skonsultować się z lekarzem, który zaleci ewentualne przerwanie terapii na czas przed i po badaniu, by uniknąć ryzyka kwasicy mleczanowej. Jest to istotne ze względu na fakt, że podawanie środka cieniującego może (na szczęście dość rzadko) doprowadzić do uszkodzenia kanalików nerkowych – zwłaszcza w przypadku odwodnienia.

Inne możliwe powikłania to m.in.:

• wystąpienie reakcji alergicznej na środek kontrastowy zawierający jod,
• stan zapalny badanych naczyń,
• bolesność podczas badania,
• u części pacjentów występują także objawy takie jak nudności, gorączka lub świąd skóry.

Kontraindikacje do wykonania flebografii obejmują:

• ciężką niewydolność nerek,
• alergię na środki kontrastowe zawierające jod,
• niekontrolowane nadciśnienie tętnicze,
• ciążę, ze względu na ryzyko dla płodu.

Po badaniu flebograficznym układ krwionośny "przepłukiwany" jest roztworem 0,9% soli fizjologicznej z dodatkiem heparyny drobnocząsteczkowej, co ma na celu zapobieżenie powstaniu ewentualnych zakrzepów.

Alternatywne metody diagnostyczne

Współczesna medycyna oferuje szereg alternatywnych metod obrazowania naczyń krwionośnych, które często zastępują flebografię. Najczęściej stosowane to ultrasonografia dopplerowska, która pozwala na ocenę przepływu krwi w naczyniach bez użycia kontrastu. Inne metody to angio-TK i angio-MR, które również dostarczają szczegółowych informacji na temat stanu układu żylnego.

Zalety flebografii:

• zapewnia bardziej szczegółowy obraz anatomiczny w porównaniu z USG dopplerowskim,
• jest nieoceniona w ocenie trudnych przypadków, takich jak skomplikowane malformacje naczyniowe.

Warto zaznaczyć, że wybór odpowiedniej metody diagnostycznej zależy od wielu czynników, takich jak stan zdrowia pacjenta, dostępność technologii oraz specyfika podejrzewanej patologii.