Diagnostyka zmian skórnych

Zwykłe oglądanie zmiany, nawet przez doświadczonego dermatologa, nie zawsze pozwala na określenie jej charakteru. Choroby skóry obejmują zarówno zakażenia bakteriami czy grzybami, problemy z wypadaniem włosów, po choroby autoimmunologiczne, a nawet raka. Dlatego w dermatologii wykorzystuje się wiele technik diagnostycznych. Dzięki nim można potwierdzić, czy niepokojący pacjenta pieprzyk nie jest nowotworem, bądź też wykryć chorobę dotyczącą całego organizmu, której towarzyszą charakterystyczne zmiany skórne (np. twardzina układowa).

Czasy, w których diagnostyka zmian skórnych polegała wyłącznie na ich oglądaniu, należą do przeszłości. Już w XVII w. powstawały pierwsze metody mikroskopijnej diagnostyki skóry, która później rozwinęła się w technikę nazywaną dermatoskopią. W tych samych czasach Johan Christophorus Kolhaus zaczął badać niewielkie naczynia w pobliżu paznokci pod prymitywnym mikroskopem. Jednak znaczenie tej metody w ocenie zmian skórnych odkryto na nowo dopiero 200 lat później, kiedy francuski lekarz Raynaud opisał zmiany w mikrokrążeniu jako przyczynę niedokrwienia palców dłoni i stóp (fenomen Raynauda).

W ten sposób kapilaroskopia stała się bardzo ważną metodą diagnostyczną. Później, w XIX wieku, stworzono testy skórne w kierunku alergii, które w nieco zmienionej formie stanowią do dziś "złoty standard". Nowoczesna dermatologia dysponuje zatem wciąż powiększającym się arsenałem badań, które pozwalają na postawienie właściwego rozpoznania.

Metody diagnostyczne w dermatologii

Diagnostyka zmian skórnych to kluczowy element pracy dermatologa. Oprócz tradycyjnych metod, coraz częściej wykorzystuje się nowoczesne technologie, które umożliwiają dokładniejszą ocenę stanu skóry pacjenta. Dzięki nim możliwe jest szybkie rozpoznanie wielu chorób, co z kolei pozwala na skuteczniejsze leczenie.

• 
  Dermatoskopia i badanie histopatologiczne - dermatoskopia służy do oceny pigmentowanych zmian skórnych, czyli pieprzyków i znamion, w przypadku których podejrzewa się czerniaka złośliwego. Jest tanim, powtarzalnym i łatwym do wykonania badaniem. Fragment skóry oglądany jest pod powiększeniem, a uzyskiwany obraz daje wrażenie trójwymiarowości. Jednak interpretacja badania wymaga od lekarza dużego doświadczenia oraz przeprowadzenia dokładnego wywiadu z pacjentem. O tym, czy podejrzane znamię ma charakter nowotworowy, rozstrzyga badanie histopatologiczne, które jednak wymaga wycięcia zmiany.
• Biopsja skóry - to inwazyjna metoda, która polega na pobraniu próbki skóry do szczegółowej analizy histopatologicznej. Jest często stosowana w przypadku podejrzenia nowotworów skóry lub innych poważnych chorób dermatologicznych.
• Kapilaroskopia - jest wykorzystywana do oceny mikroskopijnych naczyń krwionośnych. Oglądane są pętle naczyń włosowatych, znajdujące się przy nasadzie paznokci. Odmianą tej metody jest wideokapilaroskopia, gdzie obraz przesyłany jest do komputera, dzięki stosowaniu specjalnej nakładki. Zmiany w naczyniach spotykane są m.in. w twardzinie układowej oraz w chorobie Raynauda, gdzie pod wpływem zimna czy innych bodźców dochodzi do ich skurczu, co objawia się bólem i zasinieniem obejmującym najczęściej palce dłoni. Jest również wykorzystywana w rozpoznawaniu mikroangiopatii cukrzycowej oraz zaburzeń w krążeniu związanych z miażdżycą. W dermatologii wykorzystywana jest głównie w diagnostyce trądziku różowatego, łuszczycy czy w łojotokowym zapaleniu skóry.
• Płatkowe testy skórne - stosuje się je u osób, u których pojawiają się wypryski skórne, a także pacjentów, u których istnieje podejrzenie występowania alergii. Podejrzenie alergii pojawia się, kiedy na skórze występują grudki i pęcherzyki, najczęściej po kontakcie z potencjalnym alergenem, którym towarzyszy świąd. Wykonanie płatkowych testów skórnych w kierunku alergii polega na nałożeniu na skórę plastrów, a wyniki odczytywane są po upływie 48-72 godzin.
• Badania mikrobiologiczne (wymazy i posiewy) - mają zastosowanie w diagnostyce grzybic skóry, a także zakażeń bakteryjnych (czyraki, owrzodzenia) i wirusowych. Pobranie wymazu i hodowla umożliwia nie tylko określenie drobnoustroju wywołującego pojawianie się chorobowych zmian skórnych, ale też poznanie jego odporności na leki. W grzybicach skóry stosuje się również badanie lampą Wooda, które polega na naświetlaniu skóry promieniami UV. Obszar skóry, który uległ infekcji, wykazuje wówczas pomarańczową lub zielonkawą fluorescencję.
• Diagnostyka molekularna - umożliwia identyfikację specyficznych genów lub markerów związanych z chorobami skóry. Jest szczególnie przydatna w diagnozowaniu genetycznych chorób skóry i nowotworów.
• Trichogram i trichoskopia - są to badania włosów, stosowane w celu określenia przyczyny łysienia lub określenia skuteczności leczenia łysienia. Trichogram wymaga pobrania 100 włosów, łącznie z korzeniem. Natomiast trichoskopia polega na nieinwazyjnej obserwacji łodygi włosa, mieszków włosowych oraz skóry głowy przy użyciu komputera i, jak dowodzą dermatolodzy z Szwajcarii, w International Journal of Trichology, jest o wiele lepszą metodą w diagnostyce łysienia. Badania te są użyteczne w diagnozowaniu łysienia plackowatego oraz łysienia androgenowego u kobiet.

Najnowsze technologie w diagnostyce dermatologicznej

W ostatnich latach wprowadzono szereg innowacyjnych metod diagnostycznych, które rewolucjonizują podejście do oceny zmian skórnych, czyniąc je szybszym, bardziej obiektywnym i mniej inwazyjnym.

Główną siłą napędową tej zmiany jest sztuczna inteligencja (SI), która stanowi potężne narzędzie wsparcia dla dermatologów. Algorytmy, a w szczególności głębokie sieci neuronowe, są trenowane na ogromnych, zanonimizowanych zbiorach danych zawierających setki tysięcy obrazów dermatoskopowych. Dzięki temu uczą się rozpoznawać subtelne wzorce, tekstury i kolory, które są niewidoczne dla ludzkiego oka lub trudne do jednoznacznej interpretacji.

Jej rolą nie jest zastąpienie lekarza, ale działanie jako system "drugiej opinii". AI potrafi w kilka sekund przeanalizować obraz znamienia i wskazać prawdopodobieństwo złośliwości, pomagając w selekcji zmian o najwyższym priorytecie do dalszej diagnostyki lub usunięcia. Zwiększa to trafność diagnoz i pozwala lepiej zarządzać czasem w placówkach medycznych.

Oprócz AI, na znaczeniu zyskują inne przełomowe techniki:

• Mikroskopia konfokalna (RCM): Nazywana "optyczną biopsją", pozwala na "zajrzenie" w głąb skóry i obejrzenie jej struktury na poziomie komórkowym w czasie rzeczywistym, bez bólu i bez pobierania wycinka. Lekarz może na żywo ocenić architekturę komórek i zidentyfikować nieprawidłowości typowe dla czerniaka czy innych nowotworów.

• Teledermatologia i aplikacje mobilne: Rozwój AI idzie w parze z teledermatologią. Pacjenci, za pomocą specjalistycznych aplikacji na smartfony, mogą przesyłać wysokiej jakości zdjęcia znamion do wstępnej oceny przez algorytm, a następnie do weryfikacji przez lekarza. Umożliwia to wczesne wychwycenie groźnych zmian u osób, które mają ograniczony dostęp do specjalisty.

Technologia obrazowania 3D

Kolejną nowością jest zastosowanie technologii obrazowania 3D, która pozwala na tworzenie trójwymiarowych modeli zmian skórnych. Dzięki temu lekarze mogą dokładniej ocenić ich strukturę i zasięg, co jest szczególnie przydatne w przypadku dużych lub złożonych zmian.

Obrazowanie fluorescencyjne, takie jak techniki wykorzystujące laser, umożliwia ocenę zmian skórnych na poziomie komórkowym. To pozwala na wczesne wykrywanie nieprawidłowości, co jest istotne w diagnostyce nowotworów skóry.

Wywiad medyczny i badanie fizykalne

Podstawowym elementem diagnostyki dermatologicznej jest zawsze wywiad medyczny i badanie fizykalne. Wywiad pozwala zrozumieć historię choroby i ewentualne czynniki ryzyka, takie jak ekspozycja na słońce czy historia rodzinna, które mogą mieć znaczenie w rozwoju zmian skórnych. Badanie fizykalne umożliwia ocenę zmian skórnych w kontekście całego organizmu.

Czynniki wpływające na zmiany skórne

• ekspozycja na promieniowanie UV,
• zanieczyszczenia środowiska,
• predyspozycje genetyczne.

Czynniki środowiskowe i genetyczne mają istotny wpływ na rozwój zmian skórnych. Ekspozycja na promieniowanie UV, zanieczyszczenia środowiska, a także predyspozycje genetyczne mogą przyczyniać się do pojawienia się i progresji zmian. Zrozumienie tych czynników jest kluczowe dla trafnej diagnozy i skutecznego leczenia.

Koszty badań skórnych i dostępność usług

Badania skóry można wykonywać w gabinetach dermatologicznych. Cena badania w kierunku grzybicy to ok. 190 zł. Z kolei ceny dermatoskopii zależą od liczby zmian (od 300-600 zł). Badanie komputerowe włosa są wyceniane na ok. 240 zł. Testy alergiczne to wydatek od 300 zł do nawet 500 zł (specjalistyczne testy dla fryzjerów). Biopsja skóry kosztuje 240-290 zł. Kapilaroskopia należy do tańszych badań (80 zł).

Refundacja badań przez NFZ

Warto także wspomnieć, że wiele z tych badań może być refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), co pozwala na znaczną redukcję kosztów dla pacjenta. W zależności od indywidualnej sytuacji zdrowotnej pacjenta, lekarz dermatolog może zalecić konkretne badania, które będą najbardziej odpowiednie.

Badania refundowane przez NFZ:

• testy alergiczne,
• biopsja skóry,
• kapilaroskopia.