Trzeci migdałek - czym jest i jakie są jego funkcje?

Występujące u każdego z nas migdałki podniebienne są rodzajem tkanki chłonnej, zlokalizowanej w bocznej części gardła. Stanowią ważny element układu immunologicznego, odpowiedzialny m.in. za ochronę przed wnikaniem do organizmu drobnoustrojów i patogenów. Nie każdy jednak wie, że u człowieka występuje naturalnie także trzeci migdałek, określany jako gardłowy (łac. tonsilla pharyngea) lub wyrośla adenoidalne (łac. vegetationes adenoidales).

Migdałek gardłowy jest skupiskiem tkanki limfoidalnej (chłonnej) na stropie części nosowej gardła. Nie można go zobaczyć "gołym" okiem, ponieważ zlokalizowany jest za tylną częścią naszego nosa, w miejscu gdzie jama nosowa przechodzi w gardło. Wraz z migdałkami podniebiennymi, językowym i trąbkowymi tworzy on tzw. pierścień gardłowy Waldeyera, czyli barierę ochronną układu oddechowego.

Rola i rozwój trzeciego migdałka

Zawiązki migdałka gardłowego powstają już w 3-4 miesiącu życia płodowego. Po urodzeniu, wraz z wiekiem dziecka, powiększa on swoje rozmiary, osiągając największą wielkość między 3 a 7 rokiem życia. Jest to okres, w którym układ odpornościowy dziecka intensywnie uczy się rozpoznawać patogeny.

Do podstawowych funkcji trzeciego migdałka w tym czasie należy:

• miejscowa produkcja limfocytów i przeciwciał,
• ochrona nosogardła przed bakteriami i wirusami,
• wydzielanie immunoglobulin typu A (IgA), kluczowych dla odporności błon śluzowych,
• mechaniczne oczyszczanie wdychanego powietrza.

Po osiągnięciu dojrzałości płciowej trzeci migdał stopniowo zanika (ulega inwolucji) i około 20 roku życia u dorosłego człowieka pozostaje już tylko w formie szczątkowej. Dlatego unika się jego usuwania u dzieci do 2-3 roku życia, aby nie zaburzać naturalnego rozwoju odporności.

Przerost trzeciego migdałka – przyczyny i objawy

U znaczącego odsetka dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym dochodzi do patologicznego przerostu trzeciego migdałka (łac. hypertrophia tonsillae pharyngeae). Chociaż pewien rozrost jest procesem fizjologicznym, nadmierne powiększenie tkanki staje się problemem. Z czasem przerośnięty migdałek sam staje się siedliskiem infekcji oraz źródłem nawracających zakażeń górnych dróg oddechowych. Zgodnie ze statystykami nawet u 1/3 dzieci nie dochodzi do zaniku migdałka w odpowiednim czasie.

Co powoduje przerost migdałka?

Patomechanizm rozrostu migdałka gardłowego jest bardzo różnorodny. Naukowcy są zgodni, iż główną przyczyną jest stała stymulacja układu odpornościowego przez patogeny, zwłaszcza bakterie takie jak Steptococcus pneumoniae i Haemophilus influenzae. Dodatkowo wśród potencjalnych przyczyn wymienia się czynniki genetyczne, hormonalne oraz osobniczo uwarunkowane reakcje zapalne i alergiczne.

Charakterystyczne objawy u dziecka

Typowe objawy, które mogą sugerować, że dziecko ma przerośnięty trzeci migdałek, to przede wszystkim problemy z oddychaniem przez nos.

Utrudniony przepływ powietrza prowadzi do licznych, charakterystycznych dolegliwości:

• stałe oddychanie przez otwartą buzię, zarówno w dzień, jak i w nocy,
• chrapanie i niespokojny sen, a nawet bezdechy senne,
• przewlekły, trudny do wyleczenia katar,
• częste i nawracające infekcje górnych dróg oddechowych, zapalenia zatok oraz ostre zapalenia ucha środkowego,
• mowa nosowa (tzw. nosowanie zamknięte),
• niedosłuch spowodowany blokowaniem ujścia trąbek słuchowych, co prowadzi do gromadzenia się płynu w uchu środkowym,
• problemy z koncentracją i nauką, wynikające z niedotlenienia i niedosłuchu,
• charakterystyczny wygląd twarzy, tzw. twarz adenoidalna (łac. facies adenoidea): otwarte usta, wygładzone fałdy nosowo-wargowe i "gapowaty" lub senny wyraz twarzy.

Diagnostyka i leczenie przerośniętego migdałka

Rozpoznanie przerostu trzeciego migdałka stawiane jest przez lekarza otolaryngologa dziecięcego na podstawie wywiadu i badania klinicznego. Kluczowym elementem diagnostyki jest badanie endoskopowe. Lekarz przez nos wprowadza cienki i giętki fiberoskop, który pozwala na dokładną ocenę wielkości migdałka, stopnia zablokowania dróg oddechowych oraz drożności trąbek słuchowych. Co ważne, wykładnikiem do leczenia nie jest sama wielkość migdałka, ale stosunek jego masy do przestrzeni nosogardła.

Leczenie przerostu może być zachowawcze (np. leki przeciwzapalne i przeciwalergiczne) lub operacyjne. Przy wyborze terapii bierze się pod uwagę zaawansowanie objawów. Jednak najefektywniejszą metodą, zwłaszcza przy współistniejącym niedosłuchu lub uporczywych infekcjach, jest adenotomia, czyli chirurgiczne usunięcie trzeciego migdałka. Jest to procedura szybka, która łącznie ze znieczuleniem pacjenta trwa około 20 minut i przynosi natychmiastową poprawę. Dziecko zaczyna swobodnie oddychać przez nos, co poprawia dotlenienie organizmu, zapewnia lepszy sen i umożliwia prawidłowy rozwój.