Płynna biopsja w badaniu nowotworów

Metody płynnej biopsji w diagnostyce nowotworowej

Tradycyjna biopsja, która jest przeprowadzana u pacjentów z podejrzeniem nowotworu, polega na pobraniu chorej tkanki (np. wycinku guza), a następnie poddaniu jej analizie mikro- i makroskopowej. W przypadku płynnej biopsji wystarczy pobrać krew pacjenta, w której krąży pozakomórkowe DNA, a następnie poddać ją tzw. NGS, czyli sekwencjonowaniu nowej generacji.

Dzięki tej technice możliwe jest rozpoznanie poszczególnych genów i ich mutacji, a także ustalenie poziomu nowotworowego DNA według skali CNI. Skala CNI (ang. Cancer-Normalized Index) jest miarą stosowaną do oceny ilości ctDNA w próbce krwi i pozwala na ilościową ocenę poziomu nowotworowego DNA w kontekście diagnostyki i monitorowania choroby. Im wyższa wartość CNI, tym większa ilość ctDNA, co może wskazywać na obecność nowotworu lub jego progresję.

Sekwencjonowanie nowej generacji skupia się przede wszystkim na krążącym DNA nowotworowym (ctDNA), czyli fragmentach materiału genetycznego uwalnianych do krwiobiegu z obumierających komórek rakowych.

Oprócz ctDNA, techniki płynnej biopsji mogą również obejmować wykrywanie i analizę całych krążących komórek nowotworowych (CTC) lub egzosomów, czyli małych pęcherzyków wydzielanych przez komórki, które również zawierają informacje o guzie.

To właśnie te elementy stanowią dla diagnostów cenne źródło wiedzy o charakterze i ewolucji choroby.

Zastosowanie w leczeniu celowanym

Największe znaczenie kliniczne płynna biopsja zyskała w leczeniu celowanym. U pacjentów z zaawansowanym niedrobnokomórkowym rakiem płuca pozwala wykryć mutacje w genach EGFR, ALK czy ROS1, co kwalifikuje do podania konkretnych leków. Podobnie jest w raku jelita grubego (badanie mutacji w genach RAS i BRAF) oraz w raku piersi (wykrywanie mutacji w genie PIK3CA).

Dzięki temu badaniu można szybko dostosować terapię, gdy nowotwór staje się oporny na dotychczasowe leczenie.

Wskazania do wykonania płynnej biopsji

Płynna biopsja zdobywa na całym świecie coraz większą popularność. Może doskonale uzupełniać tradycyjne metody diagnozowania nowotworów. Szybka informacja o stanie zdrowia, jaką pacjent otrzymuje na podstawie badania metodą płynnej biopsji, może znacznie ograniczyć ilość stresów związanych z czasem oczekiwania na wynik innych badań.

To małoinwazyjna metoda, którą mogą stosować nawet kobiety w ciąży i matki karmiące.

Korzyści płynnej biopsji:

• małoinwazyjność,
• szybkość uzyskania wyników,
• możliwość stosowania u kobiet w ciąży i matek karmiących,
• uzupełnienie tradycyjnych metod diagnostycznych,
• możliwość monitorowania odpowiedzi na leczenie.

Należy jednak podkreślić, że płynna biopsja nie zastępuje w pełni tradycyjnej biopsji tkankowej, zwłaszcza w procesie pierwotnej diagnozy. Jest jej cennym uzupełnieniem, szczególnie gdy pobranie wycinka jest trudne, ryzykowne lub niemożliwe.

Ujemny wynik płynnej biopsji nie wyklucza obecności nowotworu, ponieważ nie każdy guz uwalnia do krwi wykrywalną ilość ctDNA. Może to być wynikiem niskiego poziomu ctDNA w krwi lub braku uwalniania ctDNA przez niektóre typy nowotworów. Jej największa siła tkwi obecnie w monitorowaniu odpowiedzi na leczenie, wczesnym wykrywaniu wznowy oraz identyfikacji mechanizmów oporności na terapię.

Ograniczenia i wyzwania

Potencjalne ograniczenia techniczne i etyczne obejmują barierę w postaci potrzeby zaawansowanego sprzętu i doświadczenia w interpretacji wyników. Etyczne dylematy mogą dotyczyć informowania pacjentów o wynikach, które mogą nie być jednoznaczne lub o potencjalnych mutacjach, które mogą nigdy nie prowadzić do rozwoju choroby.

Płynna biopsja może być stosowana w połączeniu z innymi metodami diagnostycznymi, takimi jak obrazowanie lub tradycyjna biopsja tkankowa, aby uzyskać pełniejsze zrozumienie choroby. Kombinacja tych metod pozwala na bardziej kompleksowe podejście do diagnostyki i leczenia nowotworów.

Dostępność i rozwój płynnej biopsji w Polsce

Historia dostępności płynnej biopsji w Polsce rozwijała się etapami. Pierwsze komercyjne badania pojawiły się w kraju około 2015-2016 roku, oferowane przez wyspecjalizowane laboratoria i opłacane w całości przez pacjentów. Prawdziwy przełom w publicznej opiece zdrowotnej nastąpił w latach 2018-2019, kiedy to badanie zostało po raz pierwszy włączone do koszyka świadczeń gwarantowanych NFZ.

Dotyczyło to bardzo konkretnego wskazania: wykrywania mutacji T790M w genie EGFR u pacjentów z niedrobnokomórkowym rakiem płuca, co było warunkiem kwalifikacji do nowoczesnego leczenia celowanego.

Od 2020 roku obserwujemy systematyczne rozszerzanie wskazań refundacyjnych. Obecnie płynna biopsja jest standardowym narzędziem diagnostycznym, finansowanym przez NFZ, także w diagnostyce początkowej raka płuca (mutacje w genach EGFR, ALK, ROS1), raka jelita grubego (mutacje RAS, BRAF) oraz raka piersi (mutacje w PIK3CA), zawsze w sytuacjach, gdy tradycyjna biopsja jest niewykonalna lub materiał jest niewystarczający.

Badanie, o którym mowa, może zmniejszyć liczbę niepotrzebnych biopsji i dolegliwości z nią związanych oraz uboczne skutki, które zabieg biopsji tkankowej może powodować. Czułość tych testów dla poszczególnych rodzajów raka wynosi ponad 90% (np. dla raka prostaty 93-95%). Dane te potwierdzają badania kliniczne. Dzięki temu test CNI jest najbardziej czułym badaniem dostępnym na rynku.

Przyszłe kierunki rozwoju

Przyszłe kierunki rozwoju płynnej biopsji obejmują zwiększenie czułości i specyficzności testów, rozwój nowych metod analizy danych oraz integrację tych badań z innymi technologiami, aby uzyskać jeszcze dokładniejsze informacje o stanie zdrowia pacjenta. Badania nad płynną biopsją stale się rozwijają, co może prowadzić do jeszcze szerszego zastosowania tej technologii w diagnostyce onkologicznej.