Przyczyny powstawania żylaków odbytu

Hemoroidy (guzki krwawnicze), nazywane również guzkami krwawniczymi, to występujące w kanale odbytu u zdrowych ludzi naczynia krwionośne o budowie jamistej. Tworzą sieć naczyniową tętniczo-żylną, której fizjologiczną rolą jest wspomaganie zwieraczy odbytu przed niekontrolowanym opróżnieniem zawartości odbytnicy. W przypadku ich żylakowatego poszerzenia pojawiają się dolegliwości takie jak ból, pieczenie oraz krwawienia z odbytu.

Etiologia (przyczyna) żylaków odbytu jest wieloczynnikowa, jednak mechanizm ich powstawania jest podobny w większości przypadków – na powstawanie żylaków ma wpływ wzrost ciśnienia krwi w świetle guzków krwawniczych oraz osłabienie ściany naczyniowej, co doprowadza do rozszerzenia, pękania i występowania krwawień oraz dolegliwości bólowych.

Przyczyny żylaków odbytu

Wzrost ciśnienia w jamie brzusznej

Najczęstszą przyczyną wzrostu ciśnienia w hemoroidach jest intensywna praca tzw. tłoczni brzusznej (mięśni brzusznych). Ma ona miejsce u osób wykonujących duże wysiłki fizyczne, np. podnoszenie ciężarów, ciężka praca fizyczna. Ponadto mięśnie brzucha pracują ze wzmożoną siłą podczas oddawania stolca u osób cierpiących na uporczywe biegunki i zaparcia oraz w przypadku stosowania diety z niską zawartością błonnika.

 Wszelkie inne przyczyny zwiększające pracę tłoczni brzusznej także skutkują wzrostem ryzyka zachorowania na żylaki odbytu – przykładowo osoby z długo trwającą dusznością wydechową (u których wdech jest prawidłowy, natomiast wydech utrudniony, co ma miejsce m. in. w źle kontrolowanej astmie) także używają mięśni tłoczni brzusznej w sposób bardziej intensywny niż ma to miejsce w warunkach fizjologicznych.

Do wzrostu ciśnienia krwi w obrębie guzków krwawniczych dochodzi także u osób otyłych i u kobiet ciężarnych. W przypadku porodów drogami i siłami natury, gdzie obok wspomnianego wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej dodatkowo dochodzi do silnego parcia (którego składową jest praca tłoczni brzusznej), czynniki ryzyka kumulują się, co skutkuje częstszym występowaniem żylaków odbytu u kobiet wielokrotnie rodzących w ten sposób.

Nadciśnienie wrotne i choroby wątroby

Krew z guzków krwawniczych w warunkach prawidłowych odpływa do wątroby za pomocą niskociśnieniowego układu żylnego (tzw. krążenia wrotnego, które odprowadza także krew z żołądka, jelit, trzustki i śledziony). W przypadku wzrostu ciśnienia w układzie wrotnym powyżej 13 mmHg (tzw. nadciśnienie wrotne), bezpośrednio przenosi się ono na guzki krwawnicze i może prowadzić do powstania żylaków odbytu.

Ma to miejsce głównie w przypadkach marskości wątroby (ta z kolei najczęściej jest spowodowana nadużywaniem alkoholu, zaburzeniami metabolicznymi, spichrzeniowymi oraz wirusowymi zapaleniami wątroby typu B i C). Do rzadszych przyczyn nadciśnienia wrotnego należą guzy wewnątrzbrzuszne uciskające na naczynia tego układu oraz zakrzepica w żyłach układu wrotnego (tzw. zespół Budd'a-Chiari'ego).

Inne czynniki ryzyka

Na rozwój hemoroidów wpływa również siedzący tryb życia związany z długotrwałym siedzeniem i brakiem aktywności fizycznej. Współczesne badania wskazują, że siedzący tryb pracy, zwłaszcza w połączeniu z niewłaściwą dietą, znacząco zwiększa ryzyko powstania i nasilenia objawów żylaków odbytu.

Osłabienie ściany guzków krwawniczych to kolejny istotny mechanizm. Naczynia krwionośne u osób w podeszłym wieku naturalnie ulegają osłabieniu (z czego wynika większa częstość występowania żylaków odbytu u starszych pacjentów).

Ściana naczyniowa staje się słabsza również w przypadku schorzeń tkanki łącznej i nieprawidłowości w budowie kolagenu (warunkującego elastyczność i wytrzymałość naczyń). Delikatna budowa tkanki łącznej może być uwarunkowana genetycznie, co skutkuje dość częstym występowaniem żylaków odbytu u osób spokrewnionych. Dużą rolę w rozwoju tego schorzenia odgrywają także zachowania seksualne (stosunki analne).

W ostatnich latach badania kliniczne zwróciły również uwagę na rolę przewlekłego stresu oraz zaburzeń mikrobioty jelitowej w powstawaniu hemoroidów. Zaburzenia równowagi bakteryjnej jelit mogą sprzyjać stanom zapalnym i problemom z wypróżnianiem, co pośrednio wpływa na rozwój choroby hemoroidalnej.

Najczęstsze czynniki ryzyka (podsumowanie):

• przewlekłe zaparcia, biegunki i parcie podczas defekacji
• duże wysiłki fizyczne i podnoszenie ciężarów
• ciąża oraz porody siłami natury
• otyłość i siedzący tryb życia
• nadciśnienie wrotne, choroby wątroby
• schorzenia tkanki łącznej, uwarunkowania genetyczne
• stosunki analne oraz przewlekły stres

Leczenie i profilaktyka hemoroidów

Występujące jednorazowo epizody niewielkiego krwawienia z żylaków odbytu mogą być leczone zachowawczo za pomocą odpowiedniej diety (duża ilość błonnika i unikanie alkoholu) oraz doustnych leków poprawiających stan ściany naczyniowej (np. diosmina, escyna, trokserutyna), a także maści i kremów doodbytniczych o działaniu przeciwzakrzepowym i przeciwzapalnym (leczenie objawowe).

Nawracające przypadki z powodzeniem mogą być leczone wieloma dostępnymi obecnie metodami zabiegowymi. Istotne jest równoczesne rozpoznanie i leczenie pierwotnej przyczyny choroby powstawania żylaków odbytu.

Nowoczesne metody zabiegowe obejmują m.in. gumkowanie hemoroidów (metoda Barrona), skleroterapię czy koagulację podczerwienią. W cięższych przypadkach, gdy metody małoinwazyjne nie przynoszą efektu, stosuje się leczenie chirurgiczne. Dobór odpowiedniej metody powinien być uzależniony od stopnia zaawansowania choroby oraz indywidualnych potrzeb pacjenta.

Zasady profilaktyki i higieny:

• dieta bogata w błonnik i odpowiednie nawodnienie
• regularna aktywność fizyczna i ograniczenie siedzenia
• unikanie długiego przesiadywania w toalecie
• łagodzenie parcia, prawidłowe nawyki wypróżniania
• pielęgnacja okolicy odbytu i delikatna higiena
• kontrola masy ciała oraz ograniczenie alkoholu