Szczelina odbytu – czym jest i jak powstaje?

Pojęciem odbytu (łac. anus) określa się w anatomii końcowy otwór przewodu pokarmowego, zamykany wieńcem silnych, okrężnych mięśni, nazywanych zwieraczem odbytu. Główną funkcją odbytu jest opróżnianie jelita grubego z zalegającej w nim masy kałowej w procesie defekacji. 

Szczelina odbytu (łac. fissura ani) to druga, po chorobie hemoroidowej, najczęściej spotykana dolegliwość tej części ciała. Osoby na nią cierpiące, przeważnie pomiędzy 30 a 50 rokiem życia, stanowią ok. 15% pacjentów lekarzy-proktologów. Jest to długie, płytkie, linijne pęknięcie błony śluzowej kanału odbytu (tzw. anoderma), powstałe przeważnie w wyniku uszkodzenia mechanicznego lub pęknięcia końcowego odcinka kanału odbytu.

Co to jest i jak powstaje szczelina odbytu?

Wśród najczęstszych przyczyn wystąpienia szczeliny odbytu wymienia się m.in. przedłużające się zaparcia i utrudniony proces wypróżniania, a w efekcie powstawanie twardego i zbitego stolca. Powodem występowania tej dolegliwości mogą być także nawracające biegunki, zakażenie gruczołów odbytowych i częste uprawianie seksu analnego, jak również duża liczba porodów i ich przedłużony przebieg (mogący skutkować niedokrwieniem tkanek tego rejonu ciała). Grupą podwyższonego ryzyka są również pacjenci, cierpiący na chorobę Leśniwskiego-Crohna oraz przewlekłe wrzodziejące zapalenie jelita.

W praktyce klinicznej wyróżniane są dwa rodzaje szczeliny odbytu:

• faza ostra szczeliny odbytu - rozpoczyna się nagle, najczęściej po oddaniu twardszego stolca oraz charakteryzuje piekącym, przeszywającym, nagłym bólem o dużym nasileniu. Objawy bólowe utrzymują się do kilku godzin po oddanym stolca. Innym objawem postaci ostrej szczeliny odbytu jest krwawienie, objawiające się śladami świeżej krwi na stolcu lub na papierze toaletowym. Uważa się powszechnie, że szczelina ostra może zagoić się samoistnie w ciągu kilku dni. Jeżeli natomiast utrzymuje się przez około 6 tygodni, przechodzi w tzw. fazę przewlekłą.
• faza przewlekła szczeliny odbytu – cechą charakterystyczną tej postaci choroby jest pokrycie dna szczeliny zbliznowaciałą, szarą tkanką pokrywającą zwieracz wewnętrzny. W niektórych przypadkach widoczny jest od strony dystalnej pęknięcia tzw. guzek wartowniczy (u ok. 40% chorych) oraz przerosłe brodawki okołoodbytnicze (wartownicze).

Szczelina odbytu jest bardzo dokuczliwą przypadłością, wymagającą wczesnego leczenia i trudną do wyleczenia w stadium przewlekłym. Opisane wyżej objawy fazy ostrej powinny skłonić do niezwłocznej konsultacji z lekarzem-proktologiem, który po przeprowadzeniu badania "per rectum" (przez odbytnicę) oraz wykonaniu anoskopii (wziernikowania odbytu) określi stopień zaawansowania choroby oraz zaproponuje odpowiednią terapię. Metody leczenia szczeliny odbytu obejmują najczęściej leczenie zachowawcze (maści działające przeciwzapalnie oraz leki obniżające napięcie zwieraczy i / lub rozluźniające stolec), aplikację preparatów toksyny botulinowej do mięśni zwieracza lub zabieg operacyjny (stosowany w zaawansowanych przypadkach).