Hydrocoele testis: co to jest wodniak jądra?

Wodniak jądra (łac. hydrocoele testis) to patologiczne nagromadzenie się płynu w obrębie niezarośniętego wyrostka pochwowego otrzewnej lub pomiędzy blaszkami osłonki pochwowej jądra, która pokrywa wspomniany narząd. Najczęściej występuje jednostronnie, choć może też umiejscawiać się po obu stronach worka mosznowego. Nagromadzony płyn surowiczy cechuje się brunatnym zabarwieniem, a jego objętość może wynosić od kilku do kilkunastu mililitrów.

Wodniak jądra – rodzaje i przyczyny

Biorąc pod uwagę etiologię schorzenia, wodniak jądra występuje w postaci wrodzonej oraz nabytej. W populacji dziecięcej, wodniaka jądra rozpoznaje się u 5–6% noworodków płci męskiej, najczęściej po stronie prawej. Jedną z warstw pokrywających jądro stanowi osłonka pochwowa, zwana również osłonką wewnętrzną. Składa się ona z dwóch blaszek – ściennej, wyściełającej wnętrze worka mosznowego oraz trzewnej, pokrywającej przeważającą część jądra oraz najądrza, a pomiędzy nimi znajduje się szczelinowata przestrzeń, czyli jama surowicza moszny. Istotą wodniaka jądra jest gromadzenie się płynu otrzewnowego między dwiema wymienionymi blaszkami, co jest następstwem niezarośnięcia wyrostka pochwowego otrzewnej.

Proces zstępowania jąder z tylnej ściany jamy brzusznej do worka mosznowego w trakcie życia płodowego pociąga za sobą wypustkę otrzewnej, którą jest wspomniany wyrostek pochwowy. W warunkach prawidłowych po zstąpieniu jąder do moszny ulega on zarośnięciu i dochodzi do utraty kontaktu między jamami – surowiczą moszny i otrzewnej. Jeśli jednak wyrostek pochwowy nie ulegnie obliteracji, zawartość surowicza otrzewnej przemieszcza się do jamy moszny i powoduje powstanie wodniaka.

Nabyte wodniaki jądra powstają przede wszystkim w wieku młodzieńczym i u dorosłych mężczyzn. Wśród nich wyróżnia się wodniaki objawowe oraz bezobjawowe. Do ich rozwoju dochodzi w następstwie urazu oraz ostrego i przewlekłego zapalenia w obrębie jądra lub najądrza. Wodniaki jądra mogą być objawem procesu nowotworowego toczącego się w jądrze lub powikłaniem operacyjnego leczenia przepukliny pachwinowej lub żylaków powrózka nasiennego, gdzie są efektem biernego zastoju krwi w obrębie splotu wiciowatego.

Najczęstsze przyczyny nabytego wodniaka:

• urazy mechaniczne okolic moszny,
• zapalenie jądra lub najądrza,
• powikłania po operacji przepukliny,
• żylaki powrózka nasiennego,
• nowotwory jądra,
• zaburzenia odpływu chłonki lub krwi.

W nabytej postaci wodniaka jądra, u podstaw gromadzenia się płynu w mosznie leży upośledzenie równowagi między wydzielaniem i wchłanianiem płynu surowiczego przez osłonkę pochwową jądra. Jego duża ilość utrudnia chodzenie oraz wpływa na płodność, a w niektórych przypadkach może nawet prowadzić do zaniku jądra i niepłodności.

Objawy i diagnostyka wodniaka jądra

Najbardziej typowym symptomem wodniaka jądra jest powiększanie się objętości worka mosznowego, przy czym jego wielkość zależy od ilości zgromadzonego płynu. Charakterystyczny jest bowiem zauważalny wzrost rozmiarów wodniaka wieczorem i jego zmniejszanie się w godzinach porannych.

Ponadto, w mosznie wyczuwa się miękki, sprężysty guz, który jest przesuwalny w stosunku do podłoża, natomiast skóra w jej okolicy jest gładka oraz napięta i nie ulega zaczerwienieniu. Chorobie nie towarzyszą dolegliwości bólowe.

Wyjątek stanowią wodniaki jądra powstałe na podłożu zmian nowotworowych i ostrych stanów zapalnych. Mimo, że opisywane zmiany mogą osiągać znaczne rozmiary, nigdy nie powodują bólu.

Sporadycznie dochodzi do ucisku jądra przez dużą ilość płynu w mosznie, konsekwencją czego może być jego niedokrwienie objawiające się bólem.

Rozpoznanie wodniaka jądra opiera się przede wszystkim na badaniu fizykalnym oraz USG, które pozwala na odróżnienie wodniaka od innych patologii moszny, takich jak torbiele najądrza, guzy jądra czy przepuklina mosznowa. Charakterystyczną cechą wodniaka w USG jest obecność bezechowego obszaru otaczającego jądro. W niektórych przypadkach pomocne może być także wykonanie badania transiluminacji (prześwietlenie moszny światłem).

Leczenie wodniaka jądra

Większość wrodzonych wodniaków jądra cofa się samoistnie w ciągu 1. roku życia i nie wymaga interwencji. W przypadku wodniaków nabytych jedyną skuteczną opcją leczenia jest postępowanie chirurgiczne.

Najczęściej stosowane metody leczenia:

• hydrocelektomia – usunięcie części osłonki pochwowej,
• marsupializacja – otwarcie i zeszycie osłonki,
• aspiracja płynu z podaniem środka obliterującego (rzadziej stosowana).

Obecnie standardową metodą leczenia operacyjnego wodniaka jądra jest zabieg hydrocelektomii, polegający na usunięciu części osłonki pochwowej jądra lub jej marsupializacji. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym, przewodowym lub ogólnym, w zależności od preferencji i wskazań medycznych. W przypadku dużych wodniaków możliwe jest też czasowe założenie drenu.

Alternatywnym, choć rzadziej stosowanym podejściem może być aspiracja płynu z wodniaka, czasem połączona z podaniem środka obliterującego (np. tetracykliny). Metoda ta jednak niesie ze sobą większe ryzyko nawrotów i powikłań, dlatego nie jest zalecana jako leczenie pierwszego wyboru.

Rokowanie i możliwe powikłania

Rokowanie po leczeniu wodniaka jądra jest na ogół bardzo dobre. Większość pacjentów wraca do pełnej sprawności w ciągu kilku dni lub tygodni. Powikłania po zabiegu występują rzadko, ale mogą obejmować infekcję rany, krwiak, nawroty wodniaka czy uszkodzenie struktur jąder i najądrzy.

W kontekście nowoczesnych badań zwraca się coraz większą uwagę na monitorowanie funkcji hormonalnej i płodności u pacjentów z dużymi lub długotrwale utrzymującymi się wodniakami. W niektórych przypadkach przewlekłe wodniaki mogą wpływać na temperaturę jąder, co negatywnie oddziałuje na spermatogenezę.

U dzieci, u których wodniak utrzymuje się powyżej 12. miesiąca życia lub nasila się, konieczna może być interwencja chirurgiczna. Nowe wytyczne Europejskiego Towarzystwa Urologii Dziecięcej (ESPU) z 2024 roku sugerują obserwację do ukończenia 18. miesiąca życia, o ile wodniak nie powoduje dyskomfortu lub komplikacji.