Jak powstaje wodniak jądra

Wodniak jądra może być wadą wrodzoną lub nabytą w toku rozwoju osobniczego. Zwyczajowy termin medyczny nie odzwierciedla ściśle anatomicznej lokalizacji schorzenia przez co wiele osób błędnie interpretuje jej patomechanizm.

Nagromadzenie płynu ma miejsce pomiędzy blaszką trzewną i ścienną błony surowiczej otaczającej jądro, a nie w obrębie samej struktury jak może sugerować nazwa. Płyn wskutek mechanicznego ucisku wywołuje dolegliwości bólowe i rozciągnięcie worka mosznowego, a w skrajnych przypadkach ogranicza zaopatrzenie w krew gonady (e-chirurgia.pl).

O bezpośredniej przyczynie retencji patologicznej cieczy wnioskuje się często już na podstawie wieku chorego. U noworodków i niemowląt dominuje jej wrodzona postać. Jak podają Wampler i Llanes w publikacji "Common Scrotal and Testicular Problems" problem dotyczy około 4-5% noworodków płci męskiej, najczęściej lokalizując się po stronie prawej. Wodniaki nabyte (stanowią 10 % wszystkich przypadków) występują u starszych chłopców i mężczyzn po urazach worka mosznowego, w trakcie ostrych lub przewlekłych odczynów zapalnych również w konsekwencji procesu nowotworowego (mp.pl).

Najczęstsze przyczyny wodniaka jądra:

• Wrodzona nieprawidłowość zamknięcia wyrostka pochwowego otrzewnej
• Urazy i uszkodzenia mechaniczne moszny
• Stany zapalne i infekcje w obrębie moszny
• Powikłania nowotworowe
• Konsekwencje operacji przepukliny pachwinowej

Wodniak jądra wrodzony

Strukturą w dużej mierze odpowiedzialną za powstanie wrodzonego wodniaka jest wyrostek pochwowy otrzewnej. Otrzewna jako dwuwarstwowa błona wyściela z jednej strony ścianę a z drugiej pokrywa narządy wewnętrzne jamy brzusznej. Posiada ona zdolność do produkcji płynu surowiczego, tworzenia zachyłków i fałdów. Wspomniany wyrostek pochwowy otrzewnej stanowi pozostałość z życia płodowego.

Komunikujący wodniak jądra

Miejscem komunikacji worka mosznowego z przednią ścianą brzucha jest kanał pachwinowy, który pełni funkcję drogi dla powrózka nasiennego u mężczyzn lub więzadła obłego u kobiet. W prawidłowych warunkach dochodzi do przemieszczenia wyrostka pochwowego wraz z jądrem do moszny. Wypustka zwykle następnie się zamyka. Jeżeli jednak światło wypustki pozostaje drożne i odpowiednio duże wówczas dochodzi do translokacji pętli jelita formując przepuklinę pachwinową skośną.

Z kolei utworzenie tzw. komunikującego wodniaka jądra następuje gdy średnica wyrostka jest niewystarczająca dla jelit, ale dostateczna dla płynu wytwarzanego przez otrzewną. Ciągła łączność jamy otrzewnej z workiem mosznowym wyjaśnia zależność stopnia nasilenia objawów od przyjętej pozycji ciała.

Niekomunikujący wodniak jądra

Jeśli po upływie kilku-kilkunastu miesięcy doszło do zarośnięcia kanału łączącego, wtedy rozmiary moszny nie zmniejszają się po przyjęciu pozycji leżącej, a taką sytuację kliniczną nazywa się wodniakiem niekomunikującym. Wykazano, że przetrwałe połączenie z jamą otrzewnej zamyka się samoistnie średnio po 1-2 latach. Patologiczna objętość płynu zwykle wchłania się niezależnie dzięki czemu nie ma konieczności przeprowadzania zabiegów chirurgicznych (Chilarski, 2009).

W ostatnich latach zwraca się coraz większą uwagę na rolę badań obrazowych w ocenie wodniaków komunikujących i niekomunikujących. Ultrasonografia wysokiej rozdzielczości umożliwia precyzyjne określenie obecności płynu, jego ilości oraz różnicowanie z innymi zmianami w obrębie moszny, w tym z guzami jądra.

Wodniak jądra nabyty

Odmienny patomechanizm leży u podłoża postaci nabytych wodniaka. Gromadzący się płyn jest wynikiem zaburzenia wchłaniania i produkcji płynu surowiczego przez osłonkę pochwową jądra. Wszelkie podrażnienia mechaniczne oraz stany zapalne stymulują błonę do wzmożonej czynności wydzielniczej przewyższającej możliwości kompensacyjnej absorpcji (Noszczyk, 2005).

Wodniak po zabiegach chirurgicznych

Aktualne obserwacje kliniczne wskazują, że wśród dorosłych pacjentów coraz częściej rozpoznaje się wodniaki wtórne do wcześniejszych interwencji chirurgicznych, zwłaszcza po operacjach przepukliny pachwinowej z użyciem siatek syntetycznych. Dochodzi wówczas do reakcji zapalnej sprzyjającej nadmiernej produkcji płynu w osłonkach jądra.

W literaturze podkreśla się także możliwy związek wodniaka jądra z chorobami układowymi, takimi jak marskość wątroby czy niewydolność nerek, w których występuje uogólniona skłonność do gromadzenia płynów w organizmie.

Najważniejsze czynniki ryzyka wystąpienia wodniaka:

• Wcześniejsze operacje w obrębie jamy brzusznej lub moszny
• Przewlekłe infekcje i stany zapalne
• Choroby układowe sprzyjające zatrzymywaniu płynów
• Urazy mechaniczne moszny
• Nowotwory jądra i tkanek okolicznych

Diagnostyka wodniaka jądra

W diagnostyce nieprawidłowości jąder ważną rolę pełnią dokładne badanie fizykalne i badanie ultrasonograficzne. Z punktu widzenia klinicysty najważniejszym zadaniem jest wyjaśnienie przyczyn nabytego wodniaka, wykluczenie przepuklin i zespołu ostrej moszny. Wskazaniami do interwencji chirurgicznej są wyłącznie znaczne rozmiary moszny i nasilone objawy bólowe. W pozostałych przypadkach nie podejmuje się działań inwazyjnych.

Nowoczesne metody diagnostyczne

Obecnie standardem jest stosowanie ultrasonografii dopplerowskiej, która umożliwia ocenę przepływu krwi w jądrach i różnicowanie wodniaka z innymi schorzeniami, takimi jak żylaki powrózka nasiennego czy guzy. W niektórych sytuacjach klinicznych zaleca się także rezonans magnetyczny, zwłaszcza przy podejrzeniu zmian nowotworowych maskowanych przez obecność płynu.