Kaszak – co to jest, jak wygląda i kiedy go usuwać?

Kaszak (łac. athaeroma), inaczej cysta naskórkowa (łac. cystis epidermoidales) czy też torbiel łojowa jest zmianą skórną pod postacią powierzchownego guzka. Powstaje w obrębie gruczołów łojowych i mieszków włosowych, i jest wynikiem zaczopowania ujść tych gruczołów. Jako, że jest to zmiana łagodna, jej budowa nie różni się zbytnio od budowy otaczających prawidłowych tkanek. Ściana cysty zbudowana jest z nabłonka wielowarstwowego płaskiego, a w środku wypełniona jest substancjami łojowymi, komórkami naskórka oraz fragmentami mieszków włosowych.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Pojawia się przeważnie w młodym wieku, najczęściej w 3-4 dekadzie życia, choć równie często występuje w okresie dojrzewania, kiedy to wzrasta poziom hormonów płciowych, odpowiedzialnych między innymi za rozwój gruczołów łojowych i mający z tym związek, częsty w młodym wieku trądzik, który uszkadza mieszki włosowe. Ale równie dobrze zmiana może pojawić się w wieku późniejszym, gdyż do powstania kaszaka predysponują także mechaniczne uszkodzenia skóry oraz zaniedbania higieniczne. Spotykany jest dwa razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Według niektórych autorów kaszak występuje częściej u osób z ciemną karnacją. Badania przeprowadzone na pacjentach z Indii wykazały, iż u 63% pacjentów w torbieli zawarty był pigment melaniny.

Do głównych czynników ryzyka powstawania kaszaków należą:

• okres dojrzewania i wzrost hormonów płciowych
• trądzik oraz uszkodzenia mieszków włosowych
• mechaniczne uszkodzenia skóry
• zaniedbania higieniczne
• predyspozycje genetyczne
• ciemna karnacja

W ostatnich latach pojawiły się badania sugerujące, że przewlekłe choroby skóry, takie jak łojotokowe zapalenie skóry czy przewlekły trądzik, mogą zwiększać ryzyko powstawania kaszaków. Naukowcy badają również wpływ zaburzeń genetycznych związanych z metabolizmem keratyny na rozwój tego typu torbieli.

Objawy i lokalizacja

Zmiany zazwyczaj pojawiają się na skórze twarzy, szyi, klatki piersiowej, górnej części pleców, narządów płciowych lub za uszami. Natomiast odmiana cysty naskórkowej, cystis pilaris, pojawia się najczęściej na owłosionej skórze głowy.

Diagnostyka i trafne rozpoznanie guza zazwyczaj nie stanowi problemu dla doświadczonego chirurga czy dermatologa. Objawy kliniczne są bardzo charakterystyczne. Zmiana rośnie długo i wolno, w dotyku może być zarówno miękka jak i twarda, i delikatnie przesuwalna pod wpływem nacisku. W centrum guzka widoczna jest czarna kropka, czyli znajdujący się wewnątrz mieszek włosowy. Przeważnie przebiega bezobjawowo. Wyjątkiem jest nadkażenie cysty, kiedy pojawiają się objawy stanu zapalnego, guzek ulega zaczerwienieniu, staje się bolesny, a z jego wnętrza może wypływać żółta treść o nieprzyjemnym zapachu przypominającym woń sera.

Najczęstsze miejsca występowania kaszaków:

• twarz i szyja
• klatka piersiowa i górna część pleców
• narządy płciowe
• okolice za uszami
• owłosiona skóra głowy (odmiana cystis pilaris)

W przypadku wątpliwości diagnostycznych lekarz może zlecić badanie USG zmiany lub biopsję cienkoigłową w celu wykluczenia innych guzów skóry, w tym rzadkich nowotworów wywodzących się z przydatków skóry.

Leczenie kaszaka

Zależnie od wielkości guza i ewentualnego nadkażenia postępowanie lecznicze może się różnić. Leczenie małych zmian przeważnie polega na nacięciu i drenażu torbieli. Można stosować również różnego rodzaju kremy mające zmiękczyć zmianę, która następnie jest chirurgicznie usuwana. Istnieje niestety w tym przypadku ryzyko nawrotu. W przypadku guzków o większych rozmiarach, a także tych nadkażonych i objawowych chirurg lub dermatolog wycina dokładnie zmianę z całą zawartością. Zapobiega to nawrotom cysty naskórkowej. Gdy doszło do nadkażenia dodatkowo potrzebna jest osłona antybiotykowa przez 7-10 dni.

W nowoczesnych gabinetach chirurgicznych stosuje się również techniki minimalnie inwazyjne z wykorzystaniem mikronarzędzi i optyki endoskopowej, co pozwala ograniczyć blizny i skrócić czas rekonwalescencji.

Nowoczesne metody usuwania

Poza klasycznym zabiegiem chirurgicznym dostępne są również mniej inwazyjne metody jak usunięcie cysty naskórkowej laserem czy zamrażanie powierzchni guzka. Są one równie skuteczne, a także pozostawiają lepszy efekt kosmetyczny, pozwalając uniknąć blizn.

Laser CO₂ jest obecnie jedną z najczęściej stosowanych technologii w usuwaniu niewielkich kaszaków w miejscach eksponowanych, takich jak twarz. Coraz popularniejsze jest również zastosowanie fali radiowej, która pozwala na bardzo precyzyjne cięcie przy minimalnym uszkodzeniu otaczających tkanek.

Profilaktyka i powikłania

Nie ma postępowania profilaktycznego, które uchroniłoby przed wystąpieniem torbieli łojowej. Jednakże dbanie o higienę osobistą oraz regularne stosowanie peelingu i złuszczanie martwych komórek skóry pozwala w pewnym stopniu zminimalizować ryzyko powstania cysty naskórkowej. A kiedy już choroba się pojawi, mimo swej niezbyt dokuczliwej natury warto udać się do chirurga lub dermatologa, by ten zaproponował odpowiednie leczenie. Nieleczona może ulec nadkażeniu, a wtedy może być punktem wyjścia złośliwego nowotworu skóry.

W przypadku torbieli często nawracających lub mnogich warto rozważyć diagnostykę w kierunku chorób genetycznych, takich jak zespół Gardnera, który może wiązać się z obecnością wielu torbieli naskórkowych w różnych lokalizacjach ciała.