Jakie są typy zaćmy?

Katarakta to termin wywodzący się z języka greckiego i oznaczający „wodospad”. Starożytni Grecy uważali, że przyczyną zmętnienia oka jest spływający z mózgu, niczym spieniony wodospad, płyn mózgowo-rdzeniowy. W rzeczywistości efekt białej źrenicy powstaje wskutek patologicznych procesów, w których soczewka traci swoją podstawową cechę – przejrzystość.

Modele epidemiologiczne WHO szacują liczbę ludzi cierpiących z powodu ślepoty na około 30 milionów w skali światowej. Aż 50% przypadków powstaje wskutek zaćmy. Okazuje się, że liczba zachorowań znacznie różni się w krajach rozwiniętych w stosunku do państw rozwijających się. Ludność regionów zmagających się z epidemiami chorób infekcyjnych, niedoborami pokarmowymi oraz ze słabo rozwiniętą opieką medyczną dużo częściej przejawia rozwinięte formy chorób oka.

Bogatsze kraje udoskonaliły i wdrożyły innowacyjne techniki leczenia, dzięki czemu zaawansowane typy zaćmy są rzadziej spotykane. Starzenie społeczeństw sprawia jednak, że katarakta, obok jaskry, pozostaje głównym problemem współczesnej okulistyki.

Rodzaje zaćmy i ich przyczyny

Zaćmę w dużym uproszczeniu dzieli się na dwie grupy, z których jedna spowodowana jest przyczynami wrodzonymi, a druga – zmianami nabytymi w toku rozwoju osobniczego.

Do czynników predysponujących do odmiany wrodzonej zaćmy należą:

• zaburzenia genetyczne,
• uszkodzenia płodu (antybiotyki, glikokortykosteroidy),
• choroby metaboliczne,
• zakażenia wewnątrzmaciczne (wirusy świnki, różyczki, ospy, Toxoplasma gondii i inne).

Obraz morfologiczny uwarunkowany jest konkretnym miejscem anatomicznym soczewki, w którym toczy się proces chorobowy.

Wyróżnia się następujące postacie zaćmy:

• torebkowa,
• biegunowa,
• jądrowa,
• całkowita,
• błoniasta,
• warstwowa.

Niepokój rodziców powinny wzbudzić objaw białej źrenicy dziecka oraz odruch uciskania oczu przez dziecko piąstkami lub palcami dłoni.

Fizjologiczna przejrzystość soczewki może ulec zmniejszeniu wraz ze starzeniem się organizmu, w przebiegu chorób ogólnoustrojowych, miejscowych procesów zapalnych lub jako efekt działania szkodliwego promieniowania UV lub substancji toksycznych.

Zaćma starcza i inne formy nabytej zaćmy

Początek zaćmy starczej można zaobserwować już po 40. roku życia, ale jej pełny rozwój następuje zwykle w ciągu następnych 15-20 lat. W zależności od warstwy soczewki, której przezroczystość ulega zatarciu, wyróżnia się zaćmę korową, podtorebkową i jądrową. W przypadku powierzchownej odmiany korowej chorzy odczuwają upośledzenie wzroku, gdy zmiany obejmą centralną część soczewki.

O wiele szybciej osłabia widzenie zaćma podtorebkowa, zwłaszcza przy patrzeniu z bliska. Z kolei progresja katarakty jądrowej przebiega wolniej. Mało zaawansowana, objawia się pierwotnie subiektywną dla pacjenta poprawą wzroku do bliży. Dopiero z upływem czasu następuje znaczny spadek ostrości wzroku.

Zmętnienie soczewki może rozwinąć się jako powikłanie cukrzycy, znane jako zaćma cukrzycowa, w przebiegu tężyczki (np. po usunięciu przytarczyc), a także procesów zapalnych w obrębie oczodołu. Również urazy mechaniczne, żrące substancje chemiczne, promieniowanie mikrofalowe i jonizujące mogą indukować zaćmę pourazową.

Coraz częściej niewłaściwe lub długotrwałe samoleczenie staje się przyczyną zaćmy.

Toksyczny wpływ na soczewkę mogą mieć:

• sterydy,
• amiodaron,
• dwunitrofenol,
• chlorpromazyna,
• związki azotowe,
• tal i inne.

W szczególności długotrwałe stosowanie steroidów w dużych dawkach może prowadzić do rozwoju zaćmy.

Diagnostyka zaćmy

Zaćma jest diagnozowana poprzez dokładne badanie okulistyczne, które obejmuje ocenę ostrości wzroku oraz badanie lampą szczelinową. Te narzędzia pozwalają określić stopień zmętnienia soczewki i identyfikują typ zaćmy. W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie dodatkowych badań, takich jak USG oka, szczególnie gdy przezroczystość soczewki jest znacznie zmniejszona.

Leczenie zaćmy

Jedynym skutecznym leczeniem zaawansowanej zaćmy jest operacja chirurgiczna, która polega na usunięciu zmętniałej soczewki i zastąpieniu jej sztuczną soczewką wewnątrzgałkową. Zabieg ten jest bardzo skuteczny i często prowadzi do znacznej poprawy wzroku. Współcześnie operacje zaćmy są jednymi z najczęściej wykonywanych procedur chirurgicznych na świecie, a rozwój technik mikrochirurgicznych i sprzętu operacyjnego znacznie zwiększył ich bezpieczeństwo i skuteczność.

Istnieją również badania nad farmakologicznymi metodami leczenia zaćmy, które mają na celu spowolnienie jej progresji, jednak na dzień dzisiejszy nie zastępują one konieczności interwencji chirurgicznej w zaawansowanych przypadkach. W przyszłości możliwe jest, że nowe terapie farmakologiczne lub techniki chirurgiczne jeszcze bardziej poprawią wyniki leczenia zaćmy.