Leczenie zaćmy i starczowzrocznosci jednym zabiegiem

Zmiany związane ze starczowzrocznością rozpoczynać się mogą już po 40. roku życia. Pogorszenie widzenia bliskich przedmiotów czy małych czcionek (wymuszające oddalenie przedmiotu od oczu, by wyraźnie je widzieć) wynika z osłabionej elastyczności soczewki oraz pogorszenia funkcji mięśni sterujących tą strukturą. Zaćma z kolei spowodowana jest zmętnieniem soczewki, postępującym wraz z wiekiem. Objawia się między innymi zamazanym widzeniem, gorszym odbieraniem kolorów czy zmniejszoną ostrością widzenia. Nieleczona, może doprowadzić nawet do całkowitej utraty wzroku.

Obie opisywane jednostki wynikają ze zmian w obrębie soczewki oka, wyleczenie uzyskuje się dzięki tej samej technice - wymianie tej struktury. Przy jednoczesnej korekcie zaćmy i starczowzroczności, najlepszy efekt uzyskiwany jest dzięki implantom wieloogniskowym.

Rodzaje soczewek i metody leczenia

Pierwsze w użyciu pojawiły się soczewki jednoogniskowe, które umożliwiały dobre widzenie dalekich przedmiotów, jednak ze względu na brak zdolności do akomodacji (czyli zmian kształtu, którym podlega naturalna soczewka przy patrzeniu na różne odległości), utrudnione było widzenie z bliska. Skutkiem tego była często konieczność korzystania z okularów, np. do czytania. Z upływem czasu pojawiły się inne konstrukcje, wykorzystujące zjawiska fizyczne dotyczące promieni świetlnych, takie jak:

• refrakcja (załamanie);
• dyfrakcja (rozproszenie).

Oprócz tego starano się jak najbardziej odwzorować zachowanie naturalnych struktur, dzięki czemu powstały soczewki mogące zmieniać swoje położenie (tzw. akomodacyjne).

Najczęściej używaną obecnie soczewką jest AcrySof IQ ReSTOR, wprowadzona na rynek amerykański w 2007 roku. Łącząc procesy dyfrakcji i refrakcji, pozwala na uzyskanie pełnego zakresu widzenia. Wykonana jest ona z materiałów syntetycznych (polimerowe pochodne akrylu). Tego typu implanty pozwalają często uwolnić pacjenta od konieczności noszenia okularów - badanie z 2010 roku, obejmujące pacjentów z Francji i Hiszpanii, wykazało, że po implantacji tej soczewki aż 87% pacjentów nie potrzebowało ich ani do widzenia z bliska, ani do dali (oceny dokonano po dwóch latach od zabiegu).

Chirurgia refrakcyjna soczewki staje się coraz popularniejszym rozwiązaniem również u osób, które nie mają zaćmy, ale cierpią na starczowzroczność i chcą uniezależnić się od okularów. Zabieg ten może być również formą bezokularowej korekcji wzroku.

Porównanie typów soczewek

Porównanie dostępnych soczewek IOL (intraocular lenses):

• Soczewki jednoogniskowe: zapewniają dobre widzenie z daleka; do czytania konieczne są okulary;
• Soczewki wieloogniskowe: umożliwiają widzenie na różnych odległościach, ale mogą powodować zjawiska świetlne (halo, olśnienia);
• Soczewki EDOF: kompromis między jakością widzenia a komfortem przy minimalizacji efektów ubocznych;
• Soczewki toryczne: stosowane u pacjentów z astygmatyzmem, dostępne także w wersjach wieloogniskowych lub EDOF.

Zabieg usunięcia zaćmy i korekcji starczowzroczności

Zabieg jednoczasowego leczenia zaćmy i starczowzroczności polega na usunięciu zdegenerowanej soczewki, a następnie wszczepieniu syntetycznego implantu. Trwa krótko, nawet 15 do 30 minut. Znieczulenie ogólne nie jest wymagane, wystarcza miejscowe w obrębie oka. Dzięki temu, że implanty są elastyczne, nacięcia niezbędne do ich umieszczenia są bardzo małej wielkości. Tego samego dnia pacjent może wrócić do domu.

Zabieg ten wykonywany jest w trybie ambulatoryjnym, co oznacza, że pacjent nie wymaga hospitalizacji. Po zabiegu konieczne są jednak wizyty kontrolne oraz stosowanie kropli do oczu zgodnie z zaleceniem lekarza prowadzącego.

W najnowszych rekomendacjach Europejskiego Towarzystwa Chirurgii Zaćmy i Chirurgii Refrakcyjnej (ESCRS) podkreśla się znaczenie indywidualnego doboru soczewki wewnątrzgałkowej. Uwzględnia się przy tym m.in. potrzeby wzrokowe pacjenta, styl życia, zawód czy oczekiwania co do niezależności od okularów.

Kwalifikacja i przeciwwskazania

Kwalifikacja do zabiegu wymaga dokładnej diagnostyki i wykluczenia przeciwwskazań. Należą do nich m.in. aktywne stany zapalne oka, choroby siatkówki, niektóre postacie jaskry czy niestabilna cukrzyca. Choroby ogólnoustrojowe, takie jak nadciśnienie tętnicze, nie wykluczają operacji, ale muszą być odpowiednio kontrolowane.

Powikłania po zabiegu występują rzadko, ale mogą obejmować m.in. obrzęk plamki żółtej, wtórną zaćmę torebkową, wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, a w rzadkich przypadkach – infekcje wewnątrzgałkowe. Każdy pacjent powinien być poinformowany o możliwym ryzyku oraz objawach wymagających pilnej kontroli okulistycznej.

Zaawansowane soczewki wewnątrzgałkowe

Oprócz wspomnianych już soczewek jednoogniskowych oraz wieloogniskowych, w praktyce stosuje się również inne rodzaje implantów. Jednym z przykładów są soczewki toryczne, które oprócz korekcji zaćmy czy starczowzroczności korygują także astygmatyzm.

Coraz większą popularność zdobywają też soczewki EDOF (Extended Depth of Focus), czyli implanty o wydłużonej ogniskowej. Pozwalają one na bardziej naturalne przejście między widzeniem z bliska a daleka, zmniejszając jednocześnie ryzyko efektów ubocznych, takich jak halo czy olśnienia nocne.

W 2024 roku opublikowano wyniki badań, które potwierdziły wysoką skuteczność soczewek EDOF w codziennym funkcjonowaniu pacjentów. Badania te wskazują także na lepsze przystosowanie się pacjentów do nowych warunków wzrokowych w porównaniu do klasycznych soczewek wieloogniskowych.

Efekty leczenia i trwałość rezultatów

Ani zaćmy, ani starczowzroczności nie da się uniknąć - oko starzeje się tak samo jak pozostałe narządy organizmu, a wymienione dwie jednostki są konsekwencją upływu lat. Są nieuchronne, upośledzają one jednak znacznie jakość życia i funkcjonowanie pacjentów. Na szczęście, wśród zabiegów okulistycznych leczenie tych jednostek cechuje się największymi odsetkami skuteczności zabiegów, do tego, jak wspomniano - dzięki opracowanym technologiom można uzyskać taką poprawę widzenia, że używanie soczewek czy okularów przestaje być potrzebne.

Większość pacjentów po zabiegu odzyskuje pełną zdolność widzenia już w ciągu kilku dni, choć pełna stabilizacja efektu może zająć kilka tygodni. W przypadku soczewek EDOF proces rekonwalescencji jest często szybszy i wiąże się z mniejszym dyskomfortem wizualnym. Soczewki wieloogniskowe mogą wymagać dłuższego okresu adaptacji, ale oferują szerszy zakres funkcjonalnego widzenia.

Dobrze przeprowadzony zabieg nie wymaga powtórzeń, a efekt utrzymuje się przez resztę życia. W razie wystąpienia tzw. zaćmy wtórnej możliwe jest jej skuteczne usunięcie za pomocą laserowej kapsulotomii YAG.

Ważne jest jednak, aby pacjent był świadomy, że nawet najlepsze soczewki mogą mieć swoje ograniczenia. Dlatego przed zabiegiem odbywa się szczegółowa konsultacja kwalifikacyjna, podczas której lekarz omawia wszystkie możliwe scenariusze oraz potencjalne efekty uboczne.