Jaka jest żywotność endoprotezy stawu biodrowego?

Naczelna Izba Lekarska podaje, że w Polsce rocznie wykonuje się około 48 tysięcy endoprotezoplastyk stawu biodrowego. Liczba ta jest dalece niewystarczająca, gdyż kolejka oczekujących jest dwa razy dłuższa. Z tego powodu protezy są wszczepiane zbyt późno, najczęściej wtedy, gdy doszło już do znacznego uszkodzenia powierzchni stawowych.

Ma to ogromny wpływ na jakość życia pacjenta, ograniczenie jego ruchomości i, co się z tym wiąże, spadek jakości tkanki kostnej. Nawet najlepsza proteza, wszczepiona u pacjenta z osteoporozą i ograniczonym zakresem ruchów, nie daje nadziei na jej długie przeżycie.

Ile lat działa endoproteza biodra?

Ile przeciętnie „wytrzymuje” endoproteza biodra? Dostępne dane z rejestrów krajowych oraz przeglądów systematycznych wskazują, że większość endoprotez stawu biodrowego działa bez konieczności wymiany przez wiele lat. Metaanaliza opublikowana w 2019 r. w The Lancet wykazała, że około 89% protez funkcjonuje bez rewizji po 15 latach, około 70% po 20 latach i około 58% po 25 latach.

Rejestry (m.in. Wielkiej Brytanii i Australii) podają, że po 10 latach 90–95% endoprotez nadal nie wymagało wymiany, a po 20 latach odsetek ten wynosi średnio 80–85%. Należy pamiętać, że są to wartości uśrednione i zależą od wieku pacjenta, jakości kości, rodzaju implantu, techniki operacyjnej oraz stylu życia.

Czynniki wpływające na żywotność endoprotezy biodra

To, na jak długi czas wystarczy wszczepiona endoproteza stawu biodrowego, zależy w dużej mierze od kilku czynników.

Wytrzymałość endoprotezy zależy od:

• rodzaju implantu biodra,
• techniki operacyjnej,
• prawidłowego użytkowania endoprotezy,
• ogólnego stanu zdrowia pacjenta,
• stylu życia i aktywności fizycznej.

Na długoletnią trwałość wpływają również możliwe powikłania pooperacyjne lub odległe.

Do zdarzeń, które mogą skrócić żywotność endoprotezy, należą:

• infekcja okołoprotezowa (zakażenie w obrębie stawu),
• aseptyczne obluzowanie elementów implantu,
• złamanie okołoprotezowe kości,
• zwichnięcia i nawracająca niestabilność,
• osteoliza i zużycie elementów ślizgowych (np. na skutek drobin zużyciowych),
• niekorzystne reakcje na materiały (np. reakcje na drobiny metalu w niektórych typach łożysk, rzadziej nadwrażliwość na metale).

Rodzaj implantu biodra i jego efektywność

W ostatnich latach dokonał się duży postęp w protezoplastyce stawu biodrowego. Zmianie uległy prawie wszystkie elementy, począwszy od stopów metali używanych do produkcji implantów biodra, a skończywszy na materiałach służących jako powierzchnie stawowe. Te ostatnie cechują się obecnie mniejszymi współczynnikami tarcia, co zmniejsza ich zużycie w czasie.

Modyfikacje nie ominęły również samego kształtu endoprotez. Projektuje się je w taki sposób, aby pasowały idealnie do przekroju jamy szpikowej. Pozwala to na równomierne przenoszenie obciążeń i zmniejsza ryzyko osteolizy.

Wybór konkretnego rodzaju implantu powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta. Warto również zwrócić uwagę, że technologia rozwija się dynamicznie, a nowe metody i materiały są stale testowane i wprowadzane do praktyki klinicznej.

Dodatkowo o trwałości decyduje rodzaj pary tarciowej (np. ceramika–ceramika, ceramika–polietylen o wysokim stopniu usieciowania, metal–polietylen). Nowoczesne, wysoko usieciowane polietyleny i ceramika wykazują mniejsze zużycie niż starsze rozwiązania. Niektóre starsze konstrukcje metal–metal wiązały się z ryzykiem reakcji na drobiny metalu; obecnie stosuje się je rzadko i wyłącznie w wybranych wskazaniach. O doborze materiałów decydują m.in. wiek i aktywność pacjenta oraz jakość kości.

Technika operacyjna a trwałość endoprotezy

Oprócz wyboru właściwego implantu biodra równie ważna dla jego żywotności jest właściwa technika operacyjna. Metody endoprotezoplastyki bezcementowej stawu biodrowego przynoszą lepsze odległe wyniki, ale są zarezerwowane wyłącznie dla pacjentów z dobrą jakością tkanki kostnej.

Dla osób starszych, z nasiloną osteoporozą, rozwinięto w ostatnich latach procedury z użyciem cementu jako elementu stabilizującego trzpień i panewkę protezy. Dzięki zmianom w technologii cementowania średni czas od zabiegu do pojawienia się pierwszych ubytków związanych ze zużyciem protezy to 7 lat.

Warto dodać, że radiologiczne ślady zużycia (np. drobne linie przejaśnienia w okolicy cementu czy panewki) mogą pojawić się już po kilku latach i nie muszą oznaczać konieczności wymiany. Rzeczywista przeżywalność dobrze wszczepionych endoprotez jest zwykle znacznie dłuższa (patrz dane powyżej).

Zarówno technika cementowa, jak i bezcementowa osiągają bardzo dobre wyniki w rejestrach – wybór zależy przede wszystkim od wieku, jakości kości, budowy anatomicznej i chorób współistniejących. O powodzeniu decydują także precyzyjne osadzenie komponentów, przywrócenie prawidłowej długości i offsetu kończyny oraz dbałość o tkanki miękkie.

Rehabilitacja i styl życia po endoprotezie biodra

Równie ważne dla żywotności endoprotezy stawu biodrowego są aspekty związane z prawidłowym jej użytkowaniem. Jeszcze w latach 80., po zapoznaniu się z wczesnymi efektami protezoplastyki, sądzono, że pacjenci po zabiegu będą mogli powrócić do sportów, takich jak narciarstwo czy bieganie.

Późniejsze badania wykazały, że powtarzające się przeciążenia implantów prowadzą do ich przedwczesnego zużycia. Grozi to poważnymi konsekwencjami, w tym złamaniami i obluzowaniem wewnątrz jamy szpikowej, które wymagają trudnych zabiegów naprawczych. Chory przed wyjściem ze szpitala powinien nabyć umiejętność prawidłowego chodzenia z użyciem kul inwalidzkich.

Prawidłowe użytkowanie endoprotezy

Trzeba mieć również świadomość, że w pierwszym okresie pooperacyjnym, gdy zachodzą nasilone zmiany w tkance kostnej, należy zachować szczególną ostrożność podczas codziennych czynności. Choćby niewinne wstawanie z niskiego łóżka wiąże się ze znacznym obciążeniem dla implantu biodrowego.

Dlatego otoczenie chorego powinno ulec zmianie. Proste rozwiązania, takie jak podwyższenie mebli służących do wypoczynku czy korzystanie z narzędzi przy podnoszeniu przedmiotów z podłoża, wpływają pozytywnie na żywotność endoprotezy. Nie bez znaczenia jest również utrzymywanie masy ciała w granicach fizjologicznych i unikanie przenoszenia ciężkich przedmiotów.

Powrót do sprawności po endoprotezoplastyce biodra

Rehabilitacja powinna być zaplanowana indywidualnie i prowadzona pod okiem fizjoterapeuty. Zwykle rozpoczyna się już w 1–2 dobie po zabiegu i obejmuje naukę bezpiecznego chodu, ćwiczenia zakresu ruchu, wzmacnianie mięśni pośladkowych i odwodzicieli oraz trening równowagi.

W kolejnych tygodniach program jest stopniowo rozszerzany – od chodzenia z pomocą, przez samodzielny chód, po powrót do codziennych aktywności. Dobrze prowadzona rehabilitacja zmniejsza ryzyko zwichnięcia, poprawia stabilność i może wydłużać żywotność implantu.

Aktywność fizyczna po endoprotezie biodra

Zalecane aktywności (małe obciążenia):

• spacer,
• marsz,
• jazda na rowerze stacjonarnym i terenowym,
• pływanie,
• nordic walking.

Niewskazane lub wymagające indywidualnej zgody lekarza:

• bieganie długodystansowe,
• sporty kontaktowe,
• dynamiczne skoki,
• intensywne podnoszenie ciężarów.

Kontrole pooperacyjne i objawy alarmowe

Regularne kontrole pomagają wcześnie wykryć zużycie lub obluzowanie, zanim pojawią się objawy. Typowy schemat obejmuje wizyty kontrolne z badaniem klinicznym i okresowym RTG. Po około 6 tygodniach, 3–6 miesiącach i 12 miesiącach od zabiegu, a następnie co 1–2 lata (lub zgodnie z zaleceniem operującego lekarza).

W razie dolegliwości (ból, uciekanie stawu, uczucie niestabilności, skracanie kończyny, obrzęk, zaczerwienienie, gorączka) należy zgłosić się wcześniej.

Rewizja endoprotezy biodra

Warto mieć świadomość, że z czasem wymiana protezy (operacja rewizyjna) może okazać się konieczna – np. z powodu zużycia, obluzowania, infekcji, złamania okołoprotezowego czy nawracających zwichnięć. Zabieg rewizyjny jest zwykle bardziej złożony niż operacja pierwotna, jednak we właściwym momencie pozwala przywrócić funkcję i ograniczyć ból.

Choroby współistniejące i profilaktyka powikłań

Na długowieczność endoprotezy korzystnie wpływa także prowadzenie chorób współistniejących (np. cukrzycy), utrzymywanie prawidłowej masy ciała, zaprzestanie palenia, profilaktyka upadków oraz szybkie leczenie infekcji w organizmie. Takie działania, w połączeniu z prawidłową techniką operacyjną, doborem implantu i systematycznymi kontrolami, zwiększają szansę, że endoproteza będzie służyła przez wiele lat.