Tomografia komputerowa: nowoczesne narzędzie diagnostyczne

Tomografia komputerowa (ang. Computed Tomography – CT) nie jest nową metodą diagnostyczną: pierwsze urządzenie zbudowane zostało pod koniec lat 60. XX wieku w Wielkiej Brytanii przez sir Godfreya Newbolda Hounsfielda. W 1979 roku wraz z Allanem MacLeodem Cormackiem został on uhonorowany Nagrodą Nobla za wynalezienie tomografu komputerowego.

Od momentu wprowadzenia tomografu do medycyny urządzenia te uległy wielu ulepszeniom. Współczesne, wielorzędowe tomografy spiralne pozwalają na niezwykle szybkie skanowanie dużych obszarów ciała z bardzo wysoką rozdzielczością. Dzięki temu, wraz z rezonansem magnetycznym i ultrasonografią, tomografia komputerowa stanowi absolutną podstawę nowoczesnej diagnostyki obrazowej. Jakie więc zastosowanie ma tomografia komputerowa, jak działa i jakie choroby można dzięki niej wykrywać?

Na czym polega badanie TK i jak działa tomograf?

Obrazowanie metodą tomografii komputerowej to bezbolesna i nieinwazyjna procedura, której istotą jest tworzenie wielowarstwowych, przekrojowych obrazów narządów wewnętrznych i innych struktur ciała pacjenta. Działanie tomografu opiera się na wykorzystaniu promieniowania rentgenowskiego oraz zaawansowanej analizy komputerowej. Dzięki wysokiej precyzji badania metoda ta umożliwia uzyskanie bardzo szczegółowych obrazów nawet niewielkich struktur, co jest niemożliwe w przypadku standardowego zdjęcia RTG.

W trakcie badania pacjent, znajdujący się w pozycji leżącej na specjalnym, ruchomym stole, jest przesuwany do wnętrza aparatu, zwanego gantry. Wokół pacjenta, po okręgu prostopadłym do osi jego ciała, z dużą prędkością obraca się lampa rentgenowska oraz umieszczone naprzeciwko niej detektory. Lampa emituje wąską wiązkę promieniowania, która, przechodząc przez tkanki o różnej gęstości, ulega osłabieniu. Stopień tego osłabienia jest mierzony przez detektory.

Komputer zbiera tysiące takich pomiarów z różnych kątów i na ich podstawie, przy użyciu skomplikowanych algorytmów, tworzy precyzyjne obrazy przekrojowe (tzw. "plastry") badanego obszaru. Obrazy te mogą być następnie rekonstruowane w technice 2D i 3D.

Całe badanie jest krótkotrwałe – w zależności od badanego obszaru trwa od kilku do kilkunastu minut. Na ogół nie wymaga podania znieczulenia, choć w przypadku małych dzieci lub pacjentów z klaustrofobią istnieje możliwość przeprowadzenia go w sedacji (płytkim uśpieniu).

Zastosowanie tomografii komputerowej w diagnostyce

Badanie TK ma zastosowanie w diagnostyce schorzeń z bardzo wielu dziedzin medycyny. Jest ono niezastąpione w sytuacjach nagłych, tzw. stanach zagrożenia życia. Wykonuje się je w trybie pilnym u pacjentów z podejrzeniem udaru mózgu (w celu odróżnienia udaru niedokrwiennego od krwotocznego), krwawienia śródczaszkowego, ciężkich urazów wielonarządowych (głowy, klatki piersiowej, jamy brzusznej) czy zatorowości płucnej.

Zastosowania tomografii komputerowej obejmują:

• diagnostykę neurologiczną,
• diagnostykę onkologiczną,
• ocenę schorzeń ortopedycznych,
• badania w kardiologii i chirurgii naczyniowej,
• zastosowanie w laryngologii, okulistyce, urologii i pulmonologii.

Szczególnie często badanie TK wykorzystywane jest w neurologii i neurochirurgii, m.in. do diagnostyki bólów i zawrotów głowy, guzów mózgu, chorób degeneracyjnych (jak demencja) oraz w ocenie kręgosłupa przy bólach, dyskopatiach i urazach. W onkologii tomografia komputerowa jest kluczowym narzędziem do wykrywania, oceny stopnia zaawansowania (tzw. stagingu) nowotworów oraz monitorowania skuteczności leczenia i wykrywania ewentualnych przerzutów.

Inną dziedziną medycyny jest ortopedia, gdzie TK wykorzystuje się do precyzyjnej oceny skomplikowanych złamań kości i stawów, a także w planowaniu przedoperacyjnym. W kardiologii i chirurgii naczyniowej badanie angio-TK (z podaniem kontrastu) pozwala na nieinwazyjną ocenę tętnic wieńcowych (wirtualna koronarografia), aorty i innych naczyń krwionośnych. Badanie to stosowane jest także w laryngologii (ocena zatok), okulistyce, urologii i pulmonologii (diagnostyka chorób płuc).

Przygotowanie do badania i rola kontrastu

Badanie TK to stosunkowo prosta procedura, jednak pacjent powinien się do niej odpowiednio przygotować. Na badanie należy zgłosić się na czczo (ostatni, lekki posiłek powinien być zjedzony nie później niż 4-6 godzin przed badaniem). Bardzo istotne jest natomiast prawidłowe nawodnienie organizmu – zaleca się wypicie około 1,5-2 litrów niegazowanej wody w dniu badania.

Przed wejściem do pracowni pacjent jest proszony o zdjęcie wszystkich metalowych elementów, takich jak biżuteria, okulary, zegarek, paski z metalową klamrą czy aparaty słuchowe, ponieważ mogą one powodować zakłócenia w obrazie (tzw. artefakty).

W wielu przypadkach (np. w badaniach jamy brzusznej, miednicy, klatki piersiowej czy w ocenie naczyń krwionośnych) dla uzyskania wyraźnego i dokładnego obrazu konieczne jest podanie pacjentowi środka kontrastowego. Jest to substancja na bazie jodu, która, po podaniu dożylnym, silniej pochłania promieniowanie rentgenowskie, dzięki czemu narządy i naczynia stają się lepiej widoczne.

Przed badaniem z kontrastem konieczne jest oznaczenie aktualnego poziomu kreatyniny we krwi, aby ocenić wydolność nerek, które są odpowiedzialne za usunięcie kontrastu z organizmu. Po badaniu z kontrastem zalecane jest picie dużych ilości płynów w celu przyspieszenia tego procesu.

Bezpieczeństwo, przeciwwskazania i koszty badania

Tomografia komputerowa jest nieocenionym narzędziem diagnostycznym, warto jednak pamiętać, że wykorzystuje ona jonizujące promieniowanie rentgenowskie. Choć dawki promieniowania w nowoczesnych aparatach są optymalizowane i możliwie jak najniższe, badanie to wykonuje się tylko z uzasadnionych wskazań lekarskich, zwłaszcza u dzieci i młodych dorosłych.

Ważne informacje o przeciwwskazaniach i kosztach:

• główne przeciwwskazanie to ciąża,
• inne przeciwwskazania to ciężka niewydolność nerek, nadczynność tarczycy, uczulenie na jodowy środek kontrastowy,
• badania TK są refundowane przez NFZ,
• czas oczekiwania na refundowane badanie może być długi,
• prywatne placówki oferują badania odpłatnie,
• ceny zależą od badanego obszaru i użycia kontrastu.

Po badaniu specjalista radiologii przygotowuje jego opis. Pacjent zazwyczaj otrzymuje dokumentację zdjęciową na płycie CD lub w systemie cyfrowym, do której dołączona jest medyczna analiza obrazów. Taki zestaw należy przekazać lekarzowi kierującemu.

Badania TK są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, jednak czas oczekiwania na procedurę może być długi. Alternatywą jest oferta prywatnych placówek medycznych. Cennik badań uzależniony jest od badanego obszaru oraz od tego, czy wymagane jest zastosowanie kontrastu. Przykładowo, cena tomografii komputerowej głowy bez kontrastu oscyluje wokół 300 zł, za badanie TK jamy brzusznej z kontrastem trzeba zapłacić średnio 400-500 zł, a tomografia jednego odcinka kręgosłupa to koszt około 300 zł.