Zaćma - co to jest i jak ją rozpoznać?

Zaćma (łac. cataracta) jest uznawana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za najczęstszą przyczynę ślepoty na świecie. Częstość występowania zaćmy wzrasta wraz z wiekiem, może jednak pojawić się u każdego – wyróżnia się nawet postać wrodzoną, dającą objawy i wymagającą leczenia już w dzieciństwie.

Zaćma: definicja i diagnoza

Soczewka ulokowana jest w przedniej części gałki ocznej, leży pomiędzy tęczówką a ciałem szklistym. W prawidłowych warunkach jest strukturą przezroczystą, której rola polega na skupianiu docierających do oka impulsów świetlnych i kierowaniu ich na siatkówkę.

Przezierność soczewki umożliwia prawidłowy odbiór bodźców wzrokowych. Do zaćmy dochodzi wtedy, gdy struktura ta ulegnie zmętnieniu i przechodzenie przez nią światła będzie utrudnione, a wraz z upływem czasu praktycznie niemożliwe. Dochodzi do tego poprzez m.in. powstawanie nieprawidłowych konglomeratów białek budujących tę strukturę.

Proces diagnozowania zaćmy

Zaćma zazwyczaj rozwija się powoli, toteż początkowo zwykle przebiega bezobjawowo. W rozpoznawaniu tej jednostki szczególnie istotne jest badanie podmiotowe (tzw. wywiad), podczas którego okulista zwraca szczególną uwagę na występowanie u pacjenta takich symptomów jak zamazanie/przymglenie widzenia, nadwrażliwość na światło, pogorszenie wzroku przy słabym natężeniu światła.

Objawy zaćmy obejmują:

• upośledzenie widzenia kolorów,
• widzenie podwójne,
• konieczność częstej zmiany okularów,
• problemy z widzeniem w ostrym oświetleniu,
• efekt „halo” wokół źródeł światła.

Dodatkowo obecne mogą być upośledzenie widzenia kolorów, widzenie podwójne, zwraca uwagę także konieczność częstej zmiany okularów. Poza wywiadem chorobowym, w diagnostyce zaćmy znaczenie ma także badanie ostrości widzenia oraz ocena wyglądu struktur oka.

Pierwsze ze wspomnianych wykonuje się przy użyciu tablic, z których pacjent (z różnych odległości) odczytuje umieszczone na nich znaki. Drugie z kolei polega na tzw. badaniu dna oka. Odbywa się to po rozszerzeniu (przy pomocy kropli) źrenicy oka, dzięki czemu okulista, przy zastosowaniu urządzenia powiększającego, może ocenić morfologię zarówno soczewki, jak i siatkówki wraz z tarczą nerwu wzrokowego.

Przyczyny i czynniki ryzyka zaćmy

Największe znaczenie w patogenezie zaćmy ma zaawansowany wiek. Zmiany pojawiać się mogą już po 40. roku życia, jednak wtedy są one zazwyczaj tak słabo nasilone, że nie dają żadnych objawów. Z upływem czasu utrata przejrzystości soczewki może narastać, według portalu medicinenet.com wśród osób w wieku powyżej 95 lat objawy choroby występują u praktycznie 100% z nich.

Do innych stanów, które zwiększają ryzyko zachorowania, zaliczane są:

• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• częsta ekspozycja na promieniowanie słoneczne,
• nałogi (palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu),
• przyjmowanie niektórych leków (np. sterydów, preparatów hormonalnych, statyn),
• inne wady narządu wzroku (zwłaszcza krótkowzroczność), urazy w obrębie oka,
• wcześniejsze przypadki zaćmy w rodzinie.

Warto również dodać, że istnieje wiele badań nad rolą diety i suplementacji w zapobieganiu zaćmie. Niektóre badania sugerują, że dieta bogata w antyoksydanty, takie jak witamina C i E, może pomóc w opóźnieniu rozwoju choroby.

Objawy zaćmy

Zaćma daje zestaw dość charakterystycznych objawów, których występowanie – zwłaszcza u osób starszych – powinno być sygnałem, że czas wybrać się do okulisty. Choroba sama w sobie przebiega w sposób bezbolesny, a jej manifestacją są różnego rodzaju postępujące zaburzenia widzenia.

Jednym z najbardziej typowych symptomów zaćmy jest pogorszenie ostrości widzenia – pacjent ma poczucie, że widzi przez mgłę, brudną szybę lub przez muślin. Często pojawiają się także problemy z widzeniem w ostrym oświetleniu – chory lepiej widzi w pochmurne dni lub o zmierzchu.

Jednym z objawów zaćmy jest również rozszczepianie się światła i charakterystyczny efekt „halo” wokół jego źródeł, może się także pojawiać podwójne widzenie lub postrzeganie kolorów jako wyblakłe. U osób z zaćmą oczy szybko się męczą, może występować też wzmożone łzawienie.

Różne typy zaćmy mogą powodować:

• szybko postępującą krótkowzroczność,
• konieczność regularnej wymiany okularów,
• zmienne objawy w zależności od oświetlenia.

W części przypadków może pojawić się szybko postępująca krótkowzroczność, przez co pacjent musi regularnie wymieniać okulary korekcyjne na mocniejsze. Warto jednak pamiętać, że objawy mogą występować z różnym natężeniem i nasilać się z różną szybkością, co zależne jest od typu schorzenia (wyróżnia się m.in. zaćmę korową, podtorebkową czy jądrową).

Różne typy zaćmy mogą się rozwijać w różnym tempie, a niektóre z nich wymagają szczególnego podejścia diagnostycznego. Na przykład zaćma jądrowa może początkowo poprawiać widzenie do bliży, co mylnie może być uznane za poprawę wzroku, podczas gdy zaćma korowa może powodować bardziej zmienne objawy w zależności od oświetlenia.

Tradycyjne i nowoczesne podejścia w leczeniu zaćmy

Choć na rynku dostępne są preparaty, mające spowolnić rozwój choroby, przy ich pomocy nie da się powstrzymać zaćmy ani cofnąć zmian, które już w soczewce nastąpiły. Na dłuższą metę nie przynoszą one także zadowalających rezultatów w kwestii opóźniania występowania objawów schorzenia.

Jedyną skuteczną metodą leczenia zaćmy jest operacja, w trakcie której zmętniała soczewka jest usuwana i wymieniana na nową. Diagnostyka zaćmy obejmuje m.in. badanie pola widzenia i ostrości wzroku, oftalmoskopię (wziernikowanie dna oka) oraz badanie w lampie szczelinowej.

W ostatnich latach rozwijane są także nowoczesne metody usuwania zaćmy, takie jak zastosowanie laserów femtosekundowych. Technologia ta pozwala na jeszcze bardziej precyzyjne wykonanie zabiegu, co może przyczynić się do skrócenia czasu rekonwalescencji i zmniejszenia ryzyka powikłań.

Zabieg fakoemulsyfikacji

W dzisiejszych czasach chirurgia zaćmy znajduje się na bardzo zaawansowanym poziomie, a skuteczne leczenie tego schorzenia możliwe jest praktycznie na każdym etapie jego rozwoju. Co więcej, zabiegowe leczenie zaćmy charakteryzuje się bardzo wysoką skutecznością przy niewielkiej inwazyjności.

Zabieg fakoemulsyfikacji, czyli najbardziej powszechna metoda usuwania sztucznej soczewki i zastępowania jej nową (rocznie wykonuje się w Polsce około 250 tysięcy takich zabiegów), jest praktycznie bezbolesny i przeprowadzany jest w trybie ambulatoryjnym znieczuleniu miejscowym, dzięki czemu pacjent nie musi przechodzić okresu hospitalizacji i już po kilku godzinach od zabiegu może opuścić placówkę.

Zalety zabiegu fakoemulsyfikacji:

• niewielkie nacięcie w gałce ocznej (2-3 mm),
• brak konieczności zakładania szwów,
• szybka rekonwalescencja,
• możliwość poprawy wzroku w stosunku do stanu sprzed operacji.

Leczenie zaćmy metodą fakoemulsyfikacji polega na wykonaniu niewielkiego (2-3 mm) nacięcia w gałce ocznej, przez które do wnętrza oka wprowadzana jest sonda, emitująca ultradźwięki. Sonda rozbija zmętniałą soczewkę i usuwa ją, a na jej miejsce wprowadzana jest nowa, sztuczna soczewka.

Sztuczna soczewka wykonana jest ze specjalnego materiału, dzięki czemu można wprowadzić ją do wnętrza oka w postaci zwiniętej, przez bardzo małe nacięcie. Kiedy soczewka znajdzie się na miejscu, samoczynnie się rozwija i przybiera odpowiedni kształt, a po zabiegu nie ma konieczności zakładania szwów.

Ze względu na dużą ilość dostępnych sztucznych soczewek wewnątrzgałkowych, charakteryzujących się różnymi parametrami i wyposażonymi w dodatkowe filtry, po zabiegu możliwe jest nie tylko odzyskanie wzroku, ale nawet jego poprawa w stosunku do stanu sprzed operacji (np. jednoczasowe usunięcie starczowzroczności lub korekcja astygmatyzmu).

Choć zaćmę można skutecznie leczyć na każdym etapie jej rozwoju, istotne jest przeprowadzenie zabiegu możliwie jak najwcześniej, ponieważ ryzyko powikłań pozabiegowych rośnie wraz z rozwojem choroby, a dodatkowo postępująca choroba w znacznym stopniu ogranicza komfort życia pacjenta.

Powikłania po zabiegu

Możliwe powikłania po zabiegu usunięcia zaćmy mogą obejmować infekcje, wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, przemieszczenie soczewki czy odwarstwienie siatkówki. Choć są one stosunkowo rzadkie, ważne jest, aby pacjent był świadomy potencjalnych zagrożeń i regularnie uczestniczył w kontrolach okulistycznych po operacji.

Podsumowanie i profilaktyka zaćmy

Zaćma należy do jednostek związanych z naturalnymi procesami starzenia, toteż nie jesteśmy w stanie całkowicie zapobiec jej wystąpieniu. Znane są jednak czynniki, których unikanie - czy to poprzez osłonę oczu przed słońcem, czy prawidłową terapię istniejących u pacjenta chorób - pozwala na zmniejszenie ryzyka wystąpienia tej choroby.

Według różnych danych, na zaćmę cierpi ponad 27 milionów osób na całym świecie, a tylko w naszym kraju z chorobą tą zmaga się ponad 800 tysięcy pacjentów. Jest to schorzenie stosunkowo powszechne – dotyczy ponad 60% wszystkich osób, które ukończyły 60. rok życia.

Co więcej, jak można wyczytać na stronie WHO, co druga osoba na świecie, która utraciła wzrok, jest niewidoma właśnie z powodu zaćmy. Już teraz na zaćmę choruje co pięćdziesiąty Polak, a – biorąc pod uwagę fakt, że polskie społeczeństwo się starzeje – liczba chorych będzie systematycznie rosnąć.

Dlatego podnoszenie świadomości społeczeństwa na temat tej groźnej choroby staje się szczególnie ważne, bo umożliwia odpowiednio wcześnie przeprowadzoną diagnostykę, a w konsekwencji – skuteczne leczenie. Warto również pamiętać, że regularne badania wzroku i konsultacje okulistyczne są kluczowe w wczesnym wykrywaniu i leczeniu zaćmy. Dzięki nim można szybciej reagować na pojawiające się zmiany i planować odpowiednie działania terapeutyczne.