Zalecenia po operacyjnym leczeniu zaćmy

Zaćma jest poważnym problemem zdrowotnym występującym na całym świecie, ponieważ stopniowo pozbawia możliwości widzenia. W wielu regionach, zwłaszcza o ograniczonym dostępie do leczenia, pozostaje główną przyczyną ślepoty. Według zaktualizowanych analiz międzynarodowej grupy badawczej Vision Loss Expert Group (raporty oparte na danych WHO/GBD, stan na ok. 2020 r.) zaćma odpowiadała za około 15 milionów przypadków ślepoty na świecie oraz za około 94 miliony przypadków umiarkowanego i ciężkiego upośledzenia widzenia.

W różnych częściach świata udział zaćmy w przyczynach utraty wzroku jest różny, lecz w krajach o niskich i średnich dochodach pozostaje on bardzo wysoki. Liczba wykonywanych operacji zaćmy na świecie stale rośnie, jednak w wielu regionach potrzeby zdrowotne nadal nie są w pełni zaspokojone.

Z kolei dane populacyjne (np. National Eye Institute w USA) jednoznacznie pokazują, że ryzyko rośnie wraz z wiekiem: po 80. roku życia ponad połowa osób ma stwierdzoną zaćmę lub przeszła jej operację, podczas gdy u osób po 40. roku życia odsetek jest wyraźnie niższy. Różnice mogą występować także między kobietami i mężczyznami oraz między grupami etnicznymi, ale szczegółowe wartości zmieniają się w kolejnych raportach i zależą od zastosowanej metodologii.

Najważniejsze jest to, że starzenie się społeczeństw przekłada się na systematyczny wzrost liczby osób z zaćmą.

Operacja zaćmy – przebieg i metody

Jedynym sposobem usunięcia zmętniałej soczewki i trwałego przywrócenia przejrzystości optycznej jest operacja, ale nie każda zaćma wymaga natychmiastowego zabiegu. W łagodnych przypadkach można rozważyć obserwację i tymczasową poprawę komfortu widzenia poprzez odpowiednie oświetlenie, zmianę korekcji okularowej czy korekcję astygmatyzmu. O wskazaniu do zabiegu decydują przede wszystkim dolegliwości pacjenta i wpływ zaćmy na codzienne funkcjonowanie.

Metody operacyjne i dobór soczewki

Współcześnie standardem jest fakoemulsyfikacja (usunięcie zmętniałej soczewki za pomocą ultrdźwięków i wszczepienie sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej). Klasyczna metoda zewnątrztorebkowa jest dziś stosowana rzadziej, a wewnątrztorebkowa – historycznie – ma już bardzo ograniczone zastosowanie. W niektórych ośrodkach używa się również wspomagania laserem femtosekundowym.

Niezależnie od techniki, zmętniała soczewka jest zastępowana sztuczną, a dobór jej typu i mocy jest indywidualny.

Ważne jest, aby pacjenci dokładnie zrozumieli, na czym polegają poszczególne techniki operacyjne, ponieważ wpływa to na przebieg rekonwalescencji oraz zastosowanie odpowiednich środków ostrożności po zabiegu.

Ostateczny wybór metody leczenia oraz dopasowanie zaleceń pooperacyjnych każdorazowo należy do lekarza, który uwzględnia stan oka, choroby współistniejące i potrzeby pacjenta.

Zalecenia po operacji zaćmy

Niezależnie od zastosowanej techniki niezbędne jest ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza. Zdecydowana większość zabiegów odbywa się w trybie jednodniowym i pacjent wraca do domu tego samego dnia. Pierwsza kontrola zwykle ma miejsce w ciągu 24–48 godzin, kolejne – po 1–2 tygodniach oraz około 4–6 tygodni po zabiegu (harmonogram może być modyfikowany).

Hospitalizacja po operacji zaćmy jest dziś potrzebna rzadko i dotyczy szczególnych sytuacji klinicznych.

Leczenie kroplami i ochrona operowanego oka

Po zabiegu zazwyczaj stosuje się krople przeciwzapalne i/lub antybiotykowe oraz preparaty obniżające ciśnienie w gałce ocznej – według schematu ustalonego przez okulistę. Opatrunek lub osłonkę ochronną nosi się zwykle przez pierwszą dobę, a następnie zakłada na noc i podczas wyjść z domu przez kilka dni, aby chronić oko przed przypadkowym dotknięciem, zanieczyszczeniami i słońcem.

Czego nie stosować po zabiegu?

Leki i preparaty, których należy unikać lub stosować wyłącznie po uzgodnieniu z lekarzem:

• nie używaj żadnych kropli do oczu poza przepisanymi (w szczególności kropli „na zaczerwienienie” oraz kropli znieczulających);
• nie odstawiaj samodzielnie leków przewlekłych (np. przeciwkrzepliwych, przeciwpłytkowych) – o ewentualnych zmianach decyduje lekarz prowadzący i okulista;
• w niektórych sytuacjach lekarz może czasowo zmodyfikować leczenie jaskry (np. analogi prostaglandyn) ze względu na ryzyko obrzęku plamki – postępuj ściśle według zaleceń;
• unikaj „domowych” środków i niejałowych płukanek oka.

Pacjenci powinni również unikać palenia papierosów oraz ekspozycji na dym tytoniowy, które mogą negatywnie wpływać na gojenie się oka i zwiększać ryzyko powikłań.

Objawy alarmowe po operacji zaćmy

Jak rozpoznać możliwe powikłania po operacji (w razie wystąpienia poniższych objawów skontaktuj się pilnie z lekarzem lub zgłoś się do SOR okulistycznego):

• narastający ból oka, wyraźne pogorszenie widzenia, znaczne zaczerwienienie, światłowstręt lub ropna wydzielina (mogą sugerować infekcję wewnątrzgałkową);
• silny ból oka, nudności, „tęczowe obwódki” wokół świateł (mogą wskazywać na podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe);
• nagłe błyski, liczne „męty”, wrażenie „kurtyny” zasłaniającej część pola widzenia (podejrzenie odwarstwienia siatkówki);
• pogorszenie ostrości widzenia po kilku tygodniach od początkowej poprawy (możliwy obrzęk plamki);
• zamglenie widzenia po miesiącach lub latach (często tzw. zmętnienie torebki tylnej, zwykle skutecznie leczone laserem YAG).

Rekonwalescencja po operacji zaćmy i powrót do aktywności

Większość osób odczuwa poprawę widzenia w ciągu kilku dni, a pełne wygojenie trwa zwykle 4–6 tygodni.

Przez pierwsze 1–2 tygodnie zaleca się ograniczenie czynności, które mogą zwiększać ciśnienie w oku lub narazić ranę na uraz.

Oto, co zwykle zalecają okuliści i z czego wynikają te zalecenia:

• Unikaj dźwigania (zwykle powyżej 5–10 kg), intensywnego wysiłku, schylania głową w dół – takie czynności zwiększają ciśnienie w oku i mogą zaburzać szczelność rany;
• Nie pocieraj operowanego oka i śpij z osłonką przez kilka nocy – dotyk i ucisk mogą spowodować uraz lub przemieszczenie soczewki wewnątrzgałkowej;
• Chroń oko przed wodą i zanieczyszczeniami (przez ok. 1 tydzień) – aby zmniejszyć ryzyko zakażenia; unikaj basenu, jacuzzi i sauny przez co najmniej 2 tygodnie;
• Unikaj makijażu oczu przez 1–2 tygodnie – cząstki kosmetyków i aplikacja mogą podrażniać i zwiększać ryzyko infekcji;
• Ostrożnie z kichaniem, kaszlem i zaparciami – manewr Valsalvy podnosi ciśnienie żylne i wewnątrzgałkowe; w razie potrzeby stosuj łagodne środki zmiękczające stolec po konsultacji;
• Okulary przeciwsłoneczne w dzień pomagają w fotowrażliwości i chronią przed UV;
• Kierowanie pojazdami wznowisz po akceptacji lekarza, gdy widzenie będzie wystarczające i stabilne.

Typowe, łagodne dolegliwości po zabiegu (przejściowe zamglenie widzenia, uczucie „piasku”, niewielkie łzawienie, światłowstręt) zwykle ustępują w ciągu kilku dni. Regularne wizyty kontrolne pozwalają okuliście monitorować gojenie i w razie potrzeby dostosować leczenie (np. schemat kropli). Po stabilizacji widzenia lekarz dobiera ewentualną korekcję okularową do codziennego użytku.

Pamiętaj: ostateczne decyzje dotyczące terminu operacji, doboru soczewki oraz szczegółowych zaleceń pooperacyjnych podejmuje lekarz po uwzględnieniu Twojej sytuacji klinicznej i oczekiwań wzrokowych. W razie wątpliwości lub nowych objawów skontaktuj się ze swoim okulistą.