Łagodne i złośliwe zmiany skórne

Spośród wszystkich nowotworów złośliwych raki skóry stanowią aż 8–10%. Najbardziej znanym, wiążącym się z największą śmiertelnością nowotworem skóry jest czerniak.

Jak wynika z danych Krajowego Rejestru Nowotworów, w 2022 roku na czerniaka zachorowało w Polsce około 1900 mężczyzn i 2100 kobiet. Nie jest to jednak najczęstsza złośliwa zmiana skórna, bo aż 95% z nich stanowią raki kolczystokomórkowe i podstawnokomórkowe.

Warto znać ich charakterystykę, aby móc szybko i skutecznie je leczyć.

Łagodne zmiany skórne – rodzaje i objawy

Jednocześnie wiele zmian skórnych ma charakter łagodny i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, choć w razie niepokojących cech również wymaga oceny dermatologicznej.

Najczęstsze łagodne zmiany skórne:

• Brodawki (kurzajki) – wywoływane przez wirusy HPV, zwykle mają postać szorstkich, grudkowatych ognisk. Mogą ustępować samoistnie lub być leczone miejscowo bądź usuwane z przyczyn kosmetycznych lub gdy przeszkadzają.
• Znamiona melanocytowe (barwnikowe) – zwykle równomiernie zabarwione, o regularnych brzegach, stabilne w czasie. Każda zmiana barwnikowa, która rośnie, krwawi, swędzi, boli lub zmienia kształt/kolor, powinna być oceniona.
• Włókniaki miękkie (tzw. „skin tags”) – miękkie, uszypułowane „frędzelki” skóry, często w dołach pachowych, na szyi lub pod piersiami. Są łagodne; można je usuwać, jeśli przeszkadzają.
• Tłuszczaki – miękkie, przesuwalne guzki w tkance podskórnej, rosną powoli i zwykle nie bolą. W przypadku szybkiego wzrostu, dolegliwości lub wątpliwości diagnostycznych wskazana jest konsultacja.

Złośliwe nowotwory skóry – rodzaje i cechy

Zdecydowaną większość, bo 70–80% nowotworów złośliwych skóry, stanowią raki podstawnokomórkowe. Występują zazwyczaj na skórze twarzy, rzadziej na kończynach górnych lub dolnych. Zmiana częściej pojawia się u mężczyzn, a średnia wieku pacjentów wynosi 60 lat.

Rak charakteryzuje się miejscową złośliwością, czyli wzrasta miejscowo i niszczy swoje otoczenie, ale bardzo rzadko daje przerzuty odległe. Jego wystąpieniu sprzyjają czynniki genetyczne, narażenie na promieniowanie słoneczne oraz jonizujące, miejscowy uraz i kontakt z karcynogenami.

Rak podstawnokomórkowy to zazwyczaj niewielka, gładka grudka o perłowym połysku; może się rozrastać, tworząc rozległą zmianę. Ryzyko nawrotu po usunięciu chirurgicznym wynosi 0,5–1%.

Rak kolczystokomórkowy

Drugi co do częstości nowotwór złośliwy skóry (stanowiący około 20%) to rak kolczystokomórkowy. Charakteryzuje się dwukrotnie częstszym występowaniem wśród mężczyzn, głównie w średnim i starszym wieku, oraz szybkim wzrostem i naciekaniem sąsiednich struktur.

Ryzyko powstania przerzutów odległych wynosi 5–30%. Zmiana pojawia się zwykle na granicy skóry i błony śluzowej, np. na czerwieni wargowej, w okolicy nosa lub narządów płciowych, ale powstaje również na skórze lub błonach śluzowych różnych części ciała.

Może się rozwijać w miejscu niezmienionej skóry lub na podłożu rogowacenia słonecznego lub rogu skórnego, a wzrostowi często towarzyszy krwawienie lub powstanie owrzodzenia.

Powstaniu raka kolczystokomórkowego sprzyja:

• promieniowanie jonizujące i słoneczne,
• toczące się procesy zanikowe lub zapalne,
• zakażenie onkogennym wirusem HPV 16 i 18,
• immunosupresja,
• czynniki genetyczne.

Inne rzadkie nowotwory skóry

Poza rakami podstawnokomórkowym i kolczystokomórkowym, do rzadszych, ale istotnych złośliwych nowotworów skóry należą mięsaki skóry (np. dermatofibrosarcoma protuberans, naczyniakomięsak) oraz rak z komórek Merkla.

Choć występują rzadko, mają potencjał agresywnego przebiegu i wymagają pilnej diagnostyki onkologicznej oraz leczenia w wyspecjalizowanych ośrodkach.

Diagnostyka zmian skórnych – dermatoskopia i histopatologia

Nowoczesne techniki dermoskopii oraz zaawansowane systemy komputerowe wspierające diagnostykę pozwalają na wczesne wykrywanie nowotworów złośliwych skóry i stanowią klucz do skutecznego leczenia.

To właśnie na etapie wczesnego rozpoznania można podjąć skuteczne kroki w celu usunięcia zmiany, zanim rozprzestrzeni się ona na dalsze obszary ciała.

Badanie histopatologiczne i testy molekularne

W trudniejszych diagnostycznie przypadkach, poza dermatoskopią, wykorzystuje się również metody nieinwazyjne dostępne w wybranych ośrodkach (np. konfokalną mikroskopię refleksyjną).

Ostateczne rozpoznanie ustala się na podstawie badania histopatologicznego materiału uzyskanego z wycięcia lub biopsji. Coraz częściej wykonywane są także badania molekularne DNA guza, które pomagają dobrać leczenie (np. ocena mutacji BRAF, NRAS lub KIT w czerniaku; niekiedy analiza zaburzeń szlaku Hedgehog w raku podstawnokomórkowym).

W wyspecjalizowanych ośrodkach bywa wykorzystywana ocena krążącego DNA nowotworowego (ctDNA) u chorych na czerniaka do monitorowania przebiegu choroby; metoda ta nie zastępuje histopatologii.

Czerniak skóry – objawy, ABCDE i leczenie

Najbardziej złośliwym nowotworem skóry jest czerniak. Szacuje się, że z powodu czerniaka na świecie co 72 minuty umiera człowiek, dlatego istotne jest posiadanie wiedzy umożliwiającej jego szybkie wykrycie i leczenie.

Połowa przypadków czerniaka rozwija się w obrębie skóry nieuszkodzonej, pozostała część powstaje na podłożu znamion barwnikowych, dysplastycznych lub złośliwych plam soczewicowatych. Może pojawić się na skórze, błonie śluzowej lub w obrębie gałki ocznej.

Wystąpieniu czerniaka sprzyja:

• narażenie na promieniowanie ultrafioletowe,
• oparzenia słoneczne w młodości,
• jasna karnacja,
• immunosupresja,
• czynniki genetyczne.

Podejrzenie czerniaka powinna nasuwać każda zmiana pojawiająca się na skórze, błonie śluzowej lub gałce ocznej, która się powiększa, jest asymetryczna, ma niewyraźne brzegi i nieregularny koloryt.

Czerniak zazwyczaj jest płaski, może się jednak pojawić wyniosłość w jego centralnej części. Kolor zazwyczaj jest czarny, ciemnobrązowy lub czerwonawy.

Objawy i reguła ABCDE

Pomocna w samokontroli jest reguła ABCDE:

• A – asymetria (niesymetryczny kształt zmiany),
• B – brzegi (poszarpane, nierówne),
• C – color, kolor (nierównomierne zabarwienie, wiele odcieni),
• D – diameter, średnica (powyżej 6 mm lub wyraźny wzrost),
• E – ewolucja (zmiana wyglądu w czasie).

Każdy z tych elementów, a zwłaszcza „ewolucja”, powinien skłonić do pilnej konsultacji.

Leczenie czerniaka i rokowanie

Innowacyjne terapie, takie jak immunoterapia i terapie celowane, stanowią nowoczesne podejście do leczenia czerniaka. Te metody leczenia są szczególnie skuteczne, gdy nowotwór zostanie wcześnie wykryty, dlatego regularne kontrole dermatologiczne są kluczowe w zwiększeniu szans na całkowite wyleczenie.

Dobór leczenia systemowego może wymagać oceny obecności mutacji BRAF w tkance guza. W wybranych przypadkach stosuje się również biopsję węzła wartowniczego do oceny zaawansowania choroby.

Wczesne rozpoznanie i profilaktyka raka skóry

Wszystkie niepokojące zmiany skórne powinien obejrzeć dermatolog. Podczas dermatoskopii może je obejrzeć w powiększeniu i różnicować zmiany łagodne i złośliwe. Jeśli którekolwiek znamię wzbudzi jego podejrzenie, konieczne może się okazać jego usunięcie.

Dopiero badanie histopatologiczne usuniętej w całości lub częściowo zmiany skórnej daje pewne rozpoznanie i umożliwia podjęcie leczenia. Jeśli zauważysz u siebie znamię w obrębie skóry lub błony śluzowej, które jest niesymetryczne, zwiększa swoje rozmiary, krwawi lub którego wygląd zmienia się w czasie, nie czekaj – niezwłocznie zgłoś się do lekarza!

Czynniki ryzyka i genetyka

Na ryzyko zachorowania wpływ mają także uwarunkowania genetyczne. Do zespołów predysponujących do nowotworów skóry należą m.in. FAMMM (rodzinna atypowa wieloogniskowa dysplazja znamion – zwiększone ryzyko czerniaka) oraz wariant zespołu Lyncha określany jako zespół Muir–Torre (zwiększone ryzyko nowotworów gruczołów łojowych i niektórych innych nowotworów skóry).

Rzadziej występują także wrodzone defekty naprawy DNA, jak xeroderma pigmentosum, predysponujące do licznych nowotworów skóry w młodym wieku.

Wskazaniem do poradnictwa genetycznego mogą być:

• liczne lub atypowe znamiona u kilku członków rodziny,
• zachorowanie na czerniaka w młodym wieku,
• wielokrotne zachorowania w rodzinie,
• współistnienie innych nowotworów o charakterze rodzinnym.

Zarówno edukacja na temat zagrożeń, jak i korzystanie z dostępnych narzędzi diagnostycznych, znacząco zwiększa szansę na wczesne wykrycie i skuteczne leczenie nowotworów skóry. Regularnie przeprowadzane samobadanie skóry i zachęcanie do wizyt kontrolnych mają ogromne znaczenie w profilaktyce nowotworowej.

Ochrona przed UV – zasady

Profilaktyka ekspozycji na UV:

• stosuj na co dzień krem z filtrem co najmniej SPF 30 (szerokie spektrum UVA/UVB), dokładaj co 2–3 godziny i po kąpieli/poceniu,
• noś odzież ochronną, nakrycie głowy i okulary z filtrem UV,
• unikaj słońca w godzinach okołopołudniowych oraz solarium,
• chroń skórę dzieci – ich skóra jest szczególnie wrażliwa na UV,
• poznaj swoje znamiona i wykonuj regularne samobadanie; w razie wątpliwości zgłoś się do dermatologa.

Dodatkowo osoby z grupy podwyższonego ryzyka (jasna karnacja, liczne znamiona, immunosupresja, dodatni wywiad rodzinny) powinny rozważyć okresowe kontrole dermatoskopowe.