Tomografia komputerowa - kiedy się przydaje?

Tomografia komputerowa jest jedną z metod diagnostyki radiologicznej, która zaczęła funkcjonować w latach 70. dwudziestego wieku, przechodząc od tego czasu rozległą metamorfozę. Dzięki tomografii nastąpił też rozwój wielu dziedzin medycyny i postęp w rozpoznawaniu schorzeń układu nerwowego, płuc czy jamy brzusznej.

Technologia i działanie tomografii komputerowej

Tomografia komputerowa (nazywana w skrócie TK lub CT) działa w oparciu o promienie rentgenowskie. Podstawą jest tu możliwość rekonstrukcji wewnętrznej struktury ludzkiego ciała na podstawie określonej liczby pomiarów zewnętrznych. Analogicznie jak w klasycznym badaniu RTG, promieniowanie X jest emitowane przez specjalną lampę, napotykając na swojej drodze ciało, które w różnym stopniu, w zależności od struktury jego konkretnego obszaru, pochłania to promieniowanie.

W przeciwieństwie do klasycznego RTG, tomografia komputerowa umożliwia uzyskanie trójwymiarowego obrazu, co pozwala na dokładniejsze zobrazowanie tkanek i organów. Jest to uwidaczniane na detektorach zlokalizowanych za pacjentem, który w trakcie badania leży na specjalnym stole, przesuwającym się powoli wzdłuż aparatu. W efekcie badania uzyskuje się dokładny obraz wybranego obszaru ciała, który ma być zdiagnozowany.

Precyzję obrazu tkanek ciała powstającego w czasie badania CT zwiększa podanie pacjentowi tzw. kontrastu, czyli preparatu cieniującego, który w czasie działania promieni rentgenowskich powoduje ich wchłanianie do objętych jego działaniem tkanek. W obrazie jest to widoczne jako jasne pole. Środek cieniujący może być podany na trzy sposoby: dożylnie, doustnie lub doodbytniczo.

Kontrast jest niezbędny w przypadku badań dotyczących tętnic i żył, pozwalając wykryć tętniaki, pokazać zwężone naczynia oraz rozpoznać zatorowość płucną.

Zastosowanie tomografii komputerowej

Badanie tomograficzne jest uzupełnieniem bardziej podstawowych badań radiologicznych w postaci RTG oraz USG, pokazując więcej i dokładniej. Tomografię komputerową wykonuje się w związku z urazami czy podejrzeniem różnych schorzeń, w tym chorób nowotworowych. Jest to nie tylko narzędzie służące do ich zdiagnozowania, ale również do oceny stopnia zaawansowania tych chorób. Dodatkowo pozwala precyzyjnie zaplanować radioterapię czy sprawdzić efekty chemioterapii.

Badania układów i narządów

Tomografia komputerowa pomaga w ocenie stanu różnych układów i narządów, w tym:

• centralnego układu nerwowego,
• klatki piersiowej,
• wątroby, trzustki, nerek, żołądka, jelit,
• narządów rodnych kobiecych i gruczołu krokowego u mężczyzn,
• układu kostno-stawowego i naczyniowego.

Diagnozuje się również za jego pomocą schorzenia urologiczne, np. guzy pęcherza moczowego oraz przeprowadza ocenę układu kostno-stawowego i naczyniowego. Drugie, równie ważne zastosowanie tomografii komputerowej, to szybkie rozpoznanie problemu w sytuacji zagrożenia życia pacjenta. Tomografy są z tego względu powszechnie wykorzystywane na szpitalnych oddziałach ratunkowych, pozwalając na postawienie szybkiej i trafnej diagnozy, często ratującej życie.

W ostatnich latach, dzięki postępowi technologicznemu, rozwija się także niskodawkowa tomografia komputerowa. Metoda ta, choć mniej powszechna, jest szczególnie przydatna w badaniach przesiewowych płuc, gdzie istotne jest ograniczenie dawki promieniowania, jaką otrzymuje pacjent.

Bezpieczeństwo i ograniczenia tomografii

Pomimo wielu zalet, badanie tomograficzne nie jest pozbawione ograniczeń. Głównym z nich jest narażenie pacjenta na promieniowanie jonizujące, które w dużych dawkach może prowadzić do uszkodzeń komórek. Dlatego też CT jest stosowane z rozwagą, a jego wykonanie zaleca się tylko wtedy, gdy korzyści z badania przewyższają potencjalne ryzyko.

Obecność metalowych implantów, takich jak rozruszniki serca, może wpłynąć na jakość obrazu, co stanowi ograniczenie w precyzyjnej diagnostyce.

Przeciwwskazania i przygotowanie do badania

Pacjenci z alergią na środki kontrastowe muszą być szczególnie ostrożni. W takich przypadkach lekarz może zlecić odpowiednie przygotowanie przed badaniem lub zdecydować się na alternatywne metody diagnostyczne. Również kobiety w ciąży powinny unikać tomografii komputerowej, chyba że istnieją pilne wskazania do jej wykonania.

Alternatywne metody diagnostyczne to:

• rezonans magnetyczny (MRI),
• USG,
• inne badania obrazowe niewykorzystujące promieniowania jonizującego.

Alternatywne metody diagnostyczne, takie jak rezonans magnetyczny (MRI), mogą być stosowane w zamian za TK w niektórych przypadkach. MRI nie wykorzystuje promieniowania jonizującego i jest często preferowane w badaniach mózgu, kręgosłupa oraz stawów, zwłaszcza gdy istnieją przeciwwskazania do użycia CT.

Przygotowanie do badania tomografii komputerowej jest istotne dla zapewnienia jakości i bezpieczeństwa badania. Pacjenci mogą być proszeni o powstrzymanie się od jedzenia i picia na kilka godzin przed badaniem, zwłaszcza jeśli planowane jest użycie kontrastu.

Ważne jest również poinformowanie lekarza o wszelkich alergiach, przyjmowanych lekach oraz istniejących schorzeniach.

Koszt i dostępność tomografii komputerowej

Koszt badania tomografem komputerowym jest uzależniony od obszaru ciała, jaki ono obejmuje. Koszt diagnostyki komputerowej jednego obszaru, np. głowy czy płuc to 420 zł, a kręgosłupa szyjnego od 340 zł w Krakowie czy Lublinie, do 580 zł w Warszawie.

Na cenę wpływa również lokalizacja placówki oraz to, czy badanie jest realizowane w ramach publicznej służby zdrowia czy prywatnie. W Polsce, w wielu przypadkach, badanie to może być wykonywane bezpłatnie na podstawie skierowania od lekarza specjalisty w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia.

Oczekiwanie na badanie w ramach NFZ może być jednak dłuższe, co w pilnych przypadkach może skłaniać pacjentów do skorzystania z usług prywatnych.