Ginekomastia fizjologiczna a patologiczna

Ginekomastia to zwiększenie ilości tkanki gruczołowej lub tłuszczowej w obrębie męskiego gruczołu piersiowego. Ustalenie uniwersalnych norm w zakresie prawidłowej struktury morfologicznej sutka u mężczyzn jest trudne, a wstępna ocena w gabinecie lekarskim ma w dużej mierze charakter subiektywny.

Mężczyźni zgłaszający się z powodu powiększenia piersi często odczuwają nie tylko dyskomfort estetyczny, ale również tkliwość lub ból w okolicy sutka, wyczuwają guzek lub stwardnienie pod brodawką, bądź zauważają asymetrię piersi. Te subiektywne odczucia są ważnym sygnałem, którego nie należy ignorować.

Niemniej jednak już badanie fizykalne, wsparte obrazowaniem USG, pozwala ocenić, czy budząca niepokój zmiana ma charakter fizjologiczny, czy patologiczny. Warto również odróżnić ginekomastię od pseudoginekomastii, która jest związana z nadmiarem tkanki tłuszczowej, a nie gruczołowej.

Ginekomastia fizjologiczna: kiedy jest normalna?

Przyczyn występowania zmian w obrębie męskiego sutka jest kilka, jednak wspólnym mianownikiem większości mechanizmów jest zachwianie prawidłowej równowagi hormonalnej. Estrogeny, choć nazywane są żeńskimi hormonami, odgrywają ważną rolę także w organizmie mężczyzn.

Androstendion, progesteron czy estradiol są z kolei powiązane ze sobą siecią tak zwanych szlaków metabolicznych. Czasem wystarczy więc jedno "wahnięcie", by cały ten system się rozregulował.

Fizjologiczny rozrost tkanki gruczołowej piersi u mężczyzn to domena trzech etapów życia:

• okresu noworodkowego,
• dojrzewania,
• starzenia.

Aktualne opracowania statystyczne donoszą, że od 60 do 90% noworodków ma różnie nasiloną ginekomastię przejściową, z powodu dużego stężenia estrogenów pochodzących od matki. Efekt zanika najczęściej w ciągu kilku tygodni.

Drugi pik występowania ginekomastii wiąże się z przedziałem wiekowym 10-14 lat i stanowi 4-69% chłopców, ale może trwać nawet do dwóch lat. Gdy okres ten się przeciąga, wówczas należy wybrać się do endokrynologa.

Trzeci szczyt dotyczy 24-65% mężczyzn pomiędzy 50. a 80. rokiem życia. Należy przy tym podkreślić, że w pewnych sytuacjach ginekomastia przejściowa może ulec konwersji do postaci patologicznej.

Ginekomastia patologiczna - przyczyny

Etiologia ginekomastii patologicznej jest bardziej złożona i polega przede wszystkim na wzroście ustrojowego stężenia estrogenów. Nadmierna aktywność żeńskich hormonów powoduje rozrost przewodów gruczołowych, ich wydłużanie, namnażanie zlokalizowanych w sąsiedztwie fibroblastów oraz rozbudowę naczyń krwionośnych sutka.

Na zaburzenie równowagi hormonalnej wpływają:

• leki,
• złe nawyki żywieniowe,
• choroby (marskość wątroby, otyłość),
• hipogonadyzm,
• nowotwory jąder,
• nadczynność tarczycy,
• przewlekła niewydolność nerek.

Z leków na uwagę zasługują te stosowane w terapii raka gruczołu krokowego, moczopędne (spironolakton) oraz niektóre leki przeciwgrzybicze.

Objawy ginekomastii patologicznej

Objawy ginekomastii patologicznej mogą być zróżnicowane. Poza widocznym powiększeniem jednej lub obu piersi, pacjenci mogą zgłaszać:

• wyczuwalną, często twardą tkankę gruczołową, zlokalizowaną centralnie pod brodawką sutkową,
• bolesność lub nadwrażliwość piersi na dotyk,
• poczucie napięcia lub ciężaru w piersiach,
• w rzadkich przypadkach może pojawić się wyciek z brodawki sutkowej, co zawsze wymaga pilnej konsultacji.

Diagnostyka ginekomastii patologicznej

Kluczowym elementem diagnostyki jest szczegółowy wywiad lekarski. Lekarz zapyta o czas trwania objawów, ich nasilenie, tempo narastania zmian, ewentualną bolesność, a także o historię chorób przewlekłych, przyjmowane leki (w tym suplementy diety i sterydy anaboliczne), używki (alkohol, marihuana) oraz o objawy sugerujące inne schorzenia (np. zaburzenia funkcji wątroby, tarczycy, jąder).

Różnorodność przyczyn występowania ginekomastii wymaga często wnikliwej diagnostyki endokrynologicznej. Po postawieniu diagnozy, zadaniem lekarza i pacjenta jest podjęcie wspólnej decyzji o leczeniu hormonalnym lub operacji chirurgicznej.

Diagnostyka ginekomastii patologicznej obejmuje szczegółowy wywiad lekarski, badania laboratoryjne oceniające poziom hormonów, takie jak poziomy testosteronu, estradiolu czy prolaktyny, oraz badania obrazowe, takie jak ultrasonografia czy mammografia. W przypadku podejrzenia nowotworu, konieczne może być wykonanie biopsji.

Badania laboratoryjne, oprócz wymienionych, mogą obejmować oznaczenie poziomu:

• LH,
• FSH,
• TSH,
• fT3,
• fT4,
• w uzasadnionych przypadkach także beta-hCG (ważne w diagnostyce nowotworów jąder),
• markerów funkcji wątroby.

Badanie USG piersi jest standardem, pozwalającym odróżnić tkankę gruczołową od tłuszczowej oraz wykryć ewentualne zmiany podejrzane. Mammografia jest rzadziej wykonywana u mężczyzn, głównie przy podejrzeniu raka piersi.

Ginekomastia patologiczna - jak ją leczyć?

Leczenie ginekomastii patologicznej może obejmować:

• zmianę stylu życia,
• odstawienie leku powodującego zaburzenia hormonalne,
• farmakoterapię - stosowana głównie w przypadkach bolesnej ginekomastii, we wczesnej, aktywnej fazie rozrostu gruczołu, lub gdy operacja jest przeciwwskazana. Najczęściej wykorzystuje się leki z grupy selektywnych modulatorów receptora estrogenowego (SERM), takie jak tamoksyfen, lub inhibitory aromatazy, np. anastrozol. Leki te mają na celu zablokowanie działania estrogenów na tkankę gruczołową lub zmniejszenie ich produkcji. Skuteczność farmakoterapii jest największa w początkowym okresie trwania ginekomastii.
• interwencję chirurgiczną - rozważana, gdy ginekomastia jest utrwalona (zwłaszcza postać włóknista), stanowi istotny problem kosmetyczny i psychologiczny, a leczenie zachowawcze nie przynosi efektów lub nie jest wskazane. Najczęściej wykonuje się podskórną mastektomię (usunięcie tkanki gruczołowej), często w połączeniu z liposukcją (odessaniem nadmiaru tkanki tłuszczowej). W przypadkach znacznego powiększenia piersi i nadmiaru skóry, konieczne może być również jej chirurgiczne usunięcie.

Aspekt psychologiczny ginekomastii

Nie można pomijać wpływu ginekomastii na samopoczucie i psychikę mężczyzn. Powiększenie piersi, niezależnie od przyczyny, często prowadzi do wstydu, zakłopotania, obniżenia samooceny i poczucia mniejszej męskości. Mężczyźni z ginekomastią mogą unikać sytuacji eksponujących ciało, takich jak plaża, basen czy intymne zbliżenia. Problemy te mogą dotyczyć zarówno nastolatków w okresie dojrzewania, jak i dorosłych mężczyzn. Dlatego wsparcie psychologiczne oraz otwarta rozmowa z lekarzem o oczekiwaniach i obawach są ważnym elementem procesu leczenia.

Kiedy niezwłocznie udać się do lekarza?

Chociaż wiele przypadków ginekomastii ma charakter łagodny, istnieją sytuacje, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej. Należy do nich:

• nagłe pojawienie się lub szybkie powiększanie się zmiany w piersi,
• guzek twardy, nieruchomy względem podłoża,
• zmiany skórne w obrębie piersi: zaciąganie skóry, owrzodzenie, zmiana koloru, efekt "skórki pomarańczowej",
• wyciek z brodawki sutkowej, szczególnie krwisty lub surowiczy,
• powiększenie węzłów chłonnych pachowych po stronie zmiany,
• ból piersi, który nie ustępuje,
• ginekomastia jednostronna, szczególnie u starszych mężczyzn,

Powyższe objawy mogą, choć nie muszą, sugerować poważniejsze schorzenie, w tym rzadko występującego u mężczyzn raka piersi, dlatego nie wolno ich lekceważyć.

Warto podkreślić, że wczesna diagnostyka i odpowiednio dobrane leczenie, czy to zachowawcze, czy operacyjne, mogą znacznie poprawić jakość życia pacjentów z ginekomastią, zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Dlatego tak ważne jest, aby nie ignorować niepokojących objawów i zasięgnąć porady specjalisty, który pomoże ustalić przyczynę problemu i zaproponuje najlepszą ścieżkę postępowania.