Usunięcie zaćmy i starczowzroczności jedną operacją

Starzenie się społeczeństwa pociąga za sobą szereg nowych problemów medycznych. Proces ten wpływa na obserwowany w ostatnich latach gwałtowny wzrost częstości występowania zarówno starczowzroczności, jak i zaćmy. Zaćma spowodowana jest zmętnieniem soczewki, w konsekwencji czego może dojść do całkowitej utraty wzroku. Z szacunków WHO wynika, że zaćma jest przyczyną 51% przypadków ślepoty na świecie, co odpowiada około 20 mln osób.

Według raportu „Zaćma” przygotowanego przez Polskie Towarzystwo Okulistyczne w 2024 roku, w Polsce na zaćmę cierpi około 800 000 osób. Dane Narodowego Funduszu Zdrowia pokazują, że średni czas oczekiwania na operację usunięcia zaćmy w trybie publicznym skrócił się do mniej niż 60 dni, a liczba pacjentów pozostających w kolejce zmalała do około 60 000 osób.

Zaćma i starczowzroczność – przyczyny i częstość

Narastająca z wiekiem starczowzroczność (inaczej prezbiopia) to zaburzenie widzenia przedmiotów znajdujących się w bliskiej odległości. Początek zjawiska można zaobserwować już po 40. roku życia, zwykle jednak dopiero w późniejszym wieku staje się ono przyczyną obniżenia komfortu życia. Podłoże problemu jest złożone i wynika m.in. z gorszego uwodnienia struktur gałki ocznej, co obniża elastyczność oraz zdolność oka do akomodacji.

Wspólnym mianownikiem starczowzroczności i zaćmy są nieprawidłowości w obrębie soczewki oka. Ten przezroczysty narząd pełni kluczową rolę w procesie widzenia, ogniskując promienie świetlne na fotoczułej siatkówce. Skupianie fotonów jest możliwe dzięki elastyczności soczewki, która zmienia kształt w zależności od napięcia pierścienia rzęskowego.

Jednakże wyróżniającą cechą jest wspomniana już przezroczystość. Światło, po pierwotnym załamaniu na powierzchni rogówki, powtórnie załamuje się w kontakcie z soczewką. Postępujące w zaćmie zmętnienie soczewki uniemożliwia swobodne przenikanie światła do głębszych części gałki ocznej, a nieprawidłowa akomodacja w starczowzroczności ogranicza skupianie promieni na siatkówce.

W efekcie chory widzi niewyraźnie lub ma trudności z postrzeganiem przedmiotów, zwłaszcza położonych w bliskiej odległości. Z powyższego wynika, że pełne wyleczenie obu dolegliwości może przynieść wymiana soczewki na nową.

Leczenie zaćmy i prezbiopii jedną operacją

Warto zauważyć, że nowe soczewki, które są obecnie stosowane, są także bardziej zaawansowane pod względem materiałów, co wpływa na ich trwałość oraz zdolność do przystosowania się do różnorodnych potrzeb pacjentów. Coraz częściej stosuje się soczewki wieloogniskowe, które zapewniają doskonałe widzenie zarówno na bliskie, jak i dalekie odległości.

Aktualne technologie i dobór soczewki

Poza klasycznymi soczewkami jednoogniskowymi dostępne są m.in. soczewki o wydłużonej głębi ostrości (EDoF), trifokalne oraz modele hybrydowe łączące elementy dyfrakcyjne i refrakcyjne. Nowsze implanty mają asferyczny profil optyczny, filtry UV/światła niebieskiego i powierzchnie ograniczające ryzyko zmętnienia tylnej torebki.

Dobór powinien być indywidualny i zależeć od budowy oka, trybu życia i oczekiwań pacjenta.

Rodzaje soczewek wewnątrzgałkowych:

• Jednoogniskowa (najczęściej refundowana przez NFZ) – świetna ostrość do dali lub bliży; zwykle konieczne okulary do drugiej odległości. Możliwa strategia monowizji (jedno oko do dali, drugie do bliży) po wcześniejszej próbie tolerancji.
• EDoF – dobra ostrość do dali i odległości pośrednich (komputer, deska rozdzielcza), często wymagane słabsze okulary do drobnego druku; zwykle mniej halo/olśnień niż w pełnych wieloogniskowych.
• Wieloogniskowa (trifokalna) – największa szansa na niezależność od okularów na wielu dystansach, ale większe ryzyko fotopsji (halo, efekt świetlików) i obniżonej czułości kontrastu, zwłaszcza w nocy.
• Toryczna – do korekcji istotnego astygmatyzmu rogówkowego; dostępna w wersjach jednoogniskowych, EDoF i wieloogniskowych (w trybie komercyjnym).

Dobór soczewki do stylu życia

Nie każdy pacjent jest dobrym kandydatem do soczewki wieloogniskowych. Choroby siatkówki (np. AMD), jaskra z ubytkami w polu widzenia, niestabilny film łzowy czy duży astygmatyzm nieregularny mogą skłaniać do wyboru soczewki jednoogniskowej.

O doborze decyduje lekarz po pełnej diagnostyce i rozmowie o oczekiwaniach (np. priorytet: prowadzenie auta nocą vs. rezygnacja z okularów do czytania).

Operacja zaćmy – przebieg i rekonwalescencja

Operacja jednoczesnego usuwania zaćmy i starczowzroczności trwa średnio 15–30 minut i polega na wyłuszczeniu za pomocą ultradźwięków starej soczewki i wszczepieniu na jej miejsce nowej. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu miejscowym (krople do oczu).

Dostęp chirurgiczny ze względu na znikome rozmiary nie wymaga założenia szwów, dzięki czemu uzyskuje się bardzo dobre efekty kosmetyczne. W części ośrodków wykorzystuje się dodatkowo laser femtosekundowy do wybranych etapów, co może zwiększyć precyzję zabiegu; metoda ta nie jest standardem refundowanym przez NFZ.

Efekty po zabiegu i powrót do aktywności

Najczęściej wykorzystywaną obecnie w jednoczesnym leczeniu zaćmy i starczowzroczności jest amerykańska soczewka AcrySof ReSTOR, zapewniająca dobry wzrok w całym spektrum widzenia. Pacjent po zabiegu nie wymaga hospitalizacji.

Trzeba jednak pamiętać o stosowaniu kropli antybiotykowo-sterydowych oraz o unikaniu nadmiernego wysiłku przez około 3 miesiące. Badania kliniczne potwierdziły wysoki odsetek zadowolonych pacjentów poddanych operacji (95%), z których większość przyznaje, że poddałaby się zabiegowi ponownie.

Co więcej, średnio 4 na 5 osób nie potrzebowało po operacji okularów korekcyjnych.

Doprecyzowanie: wybór konkretnego modelu implantu nie ogranicza się do jednego producenta – dostępnych jest wiele porównywalnych jakościowo soczewek, a wyniki zależą w dużej mierze od prawidłowej kwalifikacji i biometrii.

Odsetek niezależności od okularów jest najwyższy przy soczewkach trifokalnych/EDoF i niższy przy jednoogniskowych. Dokładne zalecenia pozabiegowe ustala lekarz; u większości osób stopniowy powrót do większej aktywności następuje w ciągu 1–4 tygodni.

Diagnostyka przed operacją i bezpieczeństwo zabiegu

Przed zabiegiem pacjenci są dokładnie informowani o procedurze oraz potencjalnych powikłaniach, które mogą wystąpić, takich jak infekcje, czasowe zaburzenia wzroku lub w rzadkich przypadkach ingerencje chirurgiczne wymagane powtórnie.

Kwalifikacja do operacji zaćmy

Standardowa ocena obejmuje pełne badanie okulistyczne i pomiary niezbędne do doboru mocy i typu soczewki.

Do najczęstszych badań przed operacją należą:

• Biometria optyczna (długość gałki, krzywizny rogówki, głębokość komory przedniej) i keratometria; często uzupełniana topografią/tomografią rogówki w kierunku astygmatyzmu i ewentualnej nieregularności.
• OCT plamki i ocena dna oka po rozszerzeniu źrenic (wykrycie schorzeń siatkówki mogących ograniczać wynik).
• Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego, ocena nerwu wzrokowego (w kierunku jaskry), liczby komórek śródbłonka rogówki (gdy wskazane).
• Ocena filmu łzowego i powierzchni oka, wielkości źrenicy, dominacji oka; omówienie oczekiwań i stylu życia (czytanie, praca przy komputerze, prowadzenie nocą).
• Analiza chorób ogólnych i stosowanych leków (np. przeciwkrzepliwych) oraz pouczenie o kroplach przed- i pooperacyjnych.

Powikłania po operacji zaćmy

Możliwe powikłania i ich częstość (orientacyjnie):

• Zmętnienie tylnej torebki soczewki (PCO) – najczęstsze odległe powikłanie; w ciągu kilku lat po zabiegu może dotyczyć kilkunastu–kilkudziesięciu procent pacjentów. Leczenie: ambulatoryjna kapsulotomia laserem YAG.
• Wzrost ciśnienia w oku, obrzęk rogówki – zwykle przemijające w pierwszych dniach po operacji.
• Obrzęk plamki (CME) – występuje rzadziej (około 1–2%); zwykle ustępuje po leczeniu kroplami, rzadko wymaga terapii dodatkowej.
• Pęknięcie tylnej torebki, przemieszczenie fragmentów soczewki – rzadkie powikłania śródoperacyjne (około 1–2% łącznie), mogą wymagać dodatkowych procedur.
• Zapalenie wnętrza gałki (endoftalmitis) – bardzo rzadkie, najczęściej poniżej 0,1%; wymaga pilnego leczenia.
• Odwarstwienie siatkówki – rzadkie (zwykle poniżej 1%), ryzyko większe u osób z wysoką krótkowzrocznością.
• Dysfotopsje (halo, olśnienia, efekt pierścieni), zwłaszcza przy soczewkach wieloogniskowych/EDoF; najczęściej łagodne i adaptacyjne, sporadycznie wymagają interwencji.
• Niedokładność refrakcyjna (tzw. refractive surprise) – może skutkować koniecznością noszenia okularów lub dodatkową korekcją (np. laserową) po stabilizacji.

Koszt operacji, refundacja NFZ i terminy

Cena operacji usuwania zaćmy i starczowzroczności wynosi w polskich klinikach okulistycznych około 6 tys. zł. Decydując się na zabieg, pacjenci powinni skonsultować się ze specjalistą, aby omówić dostępne opcje oraz wybrać najlepsze dla siebie rozwiązanie finansowe, w tym możliwość refundacji ze środków publicznych lub z prywatnego ubezpieczenia zdrowotnego.

W ostatnich latach wprowadzono zmiany organizacyjne i finansowe, które znacząco skróciły kolejki do operacji zaćmy w ramach NFZ. W wielu ośrodkach czas oczekiwania na pierwszy zabieg wynosi obecnie od kilku dni do kilku tygodni, choć w części placówek może być dłuższy.

Najbardziej aktualne terminy można sprawdzić w Informatorze o Terminach Leczenia NFZ lub bezpośrednio w wybranej placówce. W ramach refundacji NFZ finansuje standardowe usunięcie zaćmy z wszczepieniem soczewki jednoogniskowych; soczewki tzw. premium (np. wieloogniskowe, EDoF, toryczne) nie są co do zasady refundowane i nie ma możliwości dopłaty do nich w trakcie jednego świadczenia finansowanego przez NFZ. Chęć zastosowania soczewki premium zwykle wymaga realizacji zabiegu w trybie komercyjnym.

Refundacja NFZ – zasady

Refundacja NFZ – najważniejsze zasady:

• NFZ finansuje zabieg usunięcia zaćmy z wszczepieniem standardowej soczewki jednoogniskowej.
• Brak dopłat do soczewek premium w ramach jednego świadczenia NFZ; wybór soczewki EDoF, wieloogniskowej czy torycznej zwykle wymaga trybu komercyjnego.

Zabieg komercyjny i planowanie terminu

W przypadku zabiegów komercyjnych ostateczna cena zależy m.in. od rodzaju soczewki (jednoogniskowa, EDoF, wieloogniskowa, toryczna) i dodatkowych usług diagnostycznych, dlatego warto poprosić o szczegółową wycenę i omówienie alternatyw.