USG Doppler: na czym polega, wskazania, przebieg i cena badania

Badanie dopplerowskie to metoda diagnostyki schorzeń naczyń krwionośnych, umożliwiająca ocenę drożności oraz parametrów przepływu krwi w tętnicach i żyłach wielu okolic ciała przy wykorzystaniu ultradźwięków. USG Doppler naczyń krwionośnych stosowany jest i ciągle udoskonalany od końca lat 70. XX wieku, będąc obecnie głównym narzędziem diagnostycznym w nieinwazyjnej ocenie stanu układu krążenia.

W przeszłości w celu badania przepływów krwi w naczyniach krwionośnych wykonywane były jedynie badania inwazyjne, takie jak angiografia, które wymagały nakłucia naczynia, użycia środków kontrastujących i promieniowania rentgenowskiego. Dopiero wprowadzenie ultrasonografii dopplerowskiej umożliwiło nieinwazyjne badanie funkcjonowania naczyń krwionośnych.

USG dopplerowskie wykorzystuje się także do oceny ukrwienia niektórych narządów oraz wykrywania guzów nowotworowych, gdyż większość z nich jest silnie ukrwiona. W położnictwie ocena przepływu krwi w tętnicy pępowinowej jest wykorzystywana w przewidywaniu niektórych powikłań zagrażających prawidłowemu rozwojowi ciąży.

Zasada działania i rodzaje badania USG Doppler

Głowica aparatu USG generuje i odbiera niesłyszalne dla ludzkiego ucha ultradźwięki o częstotliwości od 1 do 10 MHz, które odbijają się od badanych tkanek i wracają do niej ponownie generując impulsy elektryczne. Impulsy te podlegają następnie komputerowej analizie przez jednostkę centralną aparatu USG, dzięki czemu możliwe jest odtworzenie obrazu badanych struktur organizmu.

Aby jednak prawidłowo ocenić parametry przepływu krwi potrzebna jest dodatkowa analiza powracających do głowicy ultradźwięków - jest to możliwe dzięki analizie "efektu Dopplera" - czyli zmiany częstotliwości fali ultradźwiękowej po odbiciu od ciała będącego w ruchu. W czasie badania naczynia krwionośnego generowane przez sondę aparatu USG Doppler ultradźwięki o określonej częstotliwości trafiają na znajdującą się w ruchu krew, odbijają się od jej elementów morfotycznych (krwinek) i ze zmienioną częstotliwością wracają do głowicy aparatu, gdzie są zamieniane w impulsy elektryczne.

Cyfrowa analiza pozwala na określenie różnicy częstotliwości fali padającej i odbitej. Informacje pozyskane w ten sposób umożliwiają wyliczenie przez komputerowe algorytmy parametrów przepływu krwi w naczyniu, takich jak:

• prędkość przepływu (wyrażona w m/s),
• wartość strumienia (objętość krwi przepływająca przez naczynie w jednostce czasu - ml/min),
• odtworzenie obrazu płynącej w naczyniu krwi, określenie kierunku i sposobu przepływu w naczyniu, czyli toru, po jakim poruszają się poszczególne elementy krwi (przepływ warstwowy i turbulentny),
• ocenę obecności i stopnia nasilenia zwężeń naczynia.

Metody badania dopplerowskiego

Obecnie istnieje kilka metod badania dopplerowskiego:

• Metoda fali ciągłej - dobra do rejestracji przepływu o małej prędkości, nie pozwala jednak na pomiar głębokości na jakiej znajduje się naczynie.
• Metoda impulsowa - umożliwia pomiar głębokości naczynia i wybór konkretnego miejsca w naczyniu (bramkowanie), w którym będą określane parametry przepływu.
• Doppler kodowany kolorem - określa kierunek i szybkość przepływu. Kierunek jest oznaczany na ekranie aparatu kolorem czerwonym (kierunek do głowicy aparatu) i niebieskim (kierunek od głowicy aparatu), a natężenie barwy odpowiada szybkości przepływu.
• Power Doppler - technika umożliwiająca określenie mocy przepływu (objętość krwi w jednostce czasu) w małych, głęboko położonych naczyniach, nie ocenia natomiast kierunku przepływu krwi.

Zastosowanie i wskazania do badania

Diagnostyka dopplerowska ma obecnie bardzo szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach medycyny. Liczne zgłaszane przez pacjentów dolegliwości mogą wynikać z obecności zmian w tętnicach, takich jak zwężenia, tętniaki, urazy czy przetoki. Objawy te mogą wynikać bezpośrednio z choroby naczynia, albo być ich następstwem, np. udary mózgu, niewydolność nerek i nadciśnienie tętnicze.

Wskazania do badania tętnic

Badanie USG Doppler tętnic wykonuje się w celu diagnostyki i monitorowania wielu schorzeń.

Główne wskazania obejmują:

• Diagnostykę miażdżycy tętnic szyjnych u pacjentów po udarach, przejściowym niedokrwieniu mózgu (TIA), a także u osób ze stwierdzoną miażdżycą innych tętnic.
• Wykrywanie zwężeń i niedrożności w tętnicach kończyn dolnych, m.in. w celu oceny przyczyn bólu indukowanego wysiłkiem (tzw. chromanie przestankowe), owrzodzeń, niegojących się ran, gangreny czy bólu spoczynkowego.
• Diagnostykę przyczyn oziębienia i zasinienia palców, dłoni i stóp, która może mieć podłoże naczyniowe.
• Diagnostykę innych naczyń obwodowych, np. tętnic nerkowych w przypadku niewydolności nerek czy wtórnego nadciśnienia tętniczego, oraz ocenę wskazań do przeszczepu nerki.
• Monitorowanie efektów leczenia zwężeń, niedrożności i tętniaków tętniczych, a także ocenę możliwości regeneracyjnych niegojących się ran.
• Podejrzenie i ocenę przetok, czyli nieprawidłowych połączeń między naczyniami.
• Diagnostykę zespołów uciskowych, takich jak zespół podkradania tętnicy podobojczykowej czy zespół górnego otworu klatki piersiowej.
• Przygotowanie do dializoterapii w celu wyboru odpowiedniego miejsca do wytworzenia przetoki tętniczo-żylnej.

Ponadto badanie może być wykonane jako rozszerzenie testu przesiewowego w kierunku tętniaka aorty brzusznej. Miażdżyca tętnic obwodowych koreluje bezpośrednio z miażdżycą naczyń serca, zatem badanie USG Doppler jest dobrym testem prognostycznym określającym ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej.

Wskazania do badania żył

Badania dopplerowskie są standardem w diagnostyce chorób układu żylnego.

Wskazania do badania to m.in:

• Diagnostyka, ocena progresji i efektów leczenia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej (zakrzepicy), zwłaszcza u pacjentów z bólem, obrzękiem, zaczerwienieniem kończyn dolnych, po zatorowości płucnej czy u osób z grupy ryzyka.
• Diagnostyka niewydolności żylnej i żylaków kończyn dolnych, w której badanie pozwala ocenić funkcję zastawek żylnych i wykryć cofanie się krwi (refluks).
• Lokalizacja naczynia przed planowanym nakłuciem, np. w celu założenia dostępu centralnego, co zmniejsza ryzyko powikłań.

Inne zastosowania

• 
  Ocena ukrwienia narządów wewnętrznych, takich jak wątroba, nerki, trzustka czy śledziona, a także odróżnienie struktur naczyniowych od nienaczyniowych.
• Diagnostyka nowotworów – badanie pozwala ocenić stopień ukrwienia guza. Silny sygnał przepływu świadczy o angiogenezie (naczyniotworzeniu), która może sugerować złośliwy charakter zmiany.
• Echokardiografia (USG serca) – wykorzystuje zjawisko Dopplera do oceny przepływu krwi w jamach serca oraz funkcji jego zastawek.
• Położnictwo – badanie umożliwia ocenę przepływów w krążeniu matczyno-płodowym i ocenę wydolności łożyska.
• Diagnostyka niepłodności męskiej – USG Doppler pozwala rozpoznać żylaki powrózka nasiennego, będące częstą przyczyną problemów z płodnością.
• USG przezczaszkowe – wykonywane u dorosłych ze wskazań neurologicznych oraz u dzieci (zwłaszcza noworodków) w celu diagnostyki wad mózgowia.

Przebieg badania

Badania USG Doppler naczyń krwionośnych są wykonywane przez lekarzy posiadających kwalifikacje potwierdzone certyfikatami ukończenia zaawansowanych szkoleń w zakresie diagnostyki dopplerowskiej. Umiejętności takie najczęściej nabywają specjaliści z zakresu medycyny obrazowej (radiolodzy), angiolodzy oraz chirurdzy naczyniowi.

Procedura ma przebieg podobny do "klasycznego" USG. Pacjentowi znajdującemu się w pozycji leżącej aplikowany jest na badaną okolicę żel ultrasonograficzny poprawiający przewodzenie fal ultradźwiękowych, a następnie lekarz manewrując głowicą aparatu ocenia wszystkie segmenty badanych naczyń krwionośnych, których obraz wyświetlany jest na monitorze.

Dokonywana jest ocena prędkości przepływu w naczyniu, objętości krwi przepływającej przez dany przekrój naczynia w jednostce czasu, określa jego charakter (laminarny – prawidłowy, burzliwy, spowolniony, przyśpieszony, pulsacyjny, ciągły).

Zalety, koszty i refundacja

Badanie USG Doppler, obok angiografii, tomografii komputerowej (Angio-CT) i rezonansu magnetycznego (Angio-MR) stanowi podstawowe narzędzie diagnostyczne służące do oceny układu naczyniowego. Niezaprzeczalną zaletą metody dopplerowskiej jest nieinwazyjny charakter, brak jakichkolwiek przeciwwskazań do wykonania badania, bezpieczeństwo, brak powikłań a także duża dostępność gabinetów ultrasonograficznych i niewygórowana cena badania.

Procedura jest refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia, ale czas oczekiwania może wynieść nawet ok. 1 roku. W większości przypadków ceny badania zawierają się jednak w przedziale 250-550 zł.