Żylaki odbytu - bolesny problem

Żylaki odbytu (łac. varices haemorrhoidales), czyli inaczej hemoroidy czy guzki krwawnicze, są to sploty naczyniowe na granicy odbytu i odbytnicy. Każdy z nas ma hemoroidy. Jest to pojęcie odnoszące się zarówno do fizjologii, jak i patologii. Fizjologicznie hemoroidy, dzięki swojej budowie i dobremu ukrwieniu, uszczelniają kanał odbytu, co pozwala na pełną kontrolę nad oddawaniem gazów i stolca.

W przypadku gdy dochodzi do rozwinięcia się nadciśnienia w obrębie splotów żylnych, hemoroidy uwypuklają się, przesuwają i powodują uciążliwe dolegliwości, co określane jest mianem choroby hemoroidalnej.

Przyczyny i czynniki ryzyka choroby hemoroidalnej

Choroba hemoroidalna jest schorzeniem wieloczynnikowym, a do jej rozwoju przyczynia się wiele elementów związanych ze stylem życia i predyspozycjami genetycznymi.

• przewlekłe zaparcia i biegunki, które zmuszają do silnego parcia na stolec,
• siedzący tryb życia,
• praca wymagająca wielogodzinnego siedzenia lub stania,
• otyłość i dieta uboga w błonnik,
• podnoszenie ciężarów,
• czynniki dziedziczne związane z wrodzoną słabością tkanki łącznej,
• ciąża i poród siłami natury,
• zmiany hormonalne, zwłaszcza działanie progesteronu,
• zwiększone ciśnienie w obrębie jamy brzusznej.

Kobiety w ciąży powinny szczególnie dbać o dietę bogatą w błonnik i odpowiednie nawodnienie, aby zapobiegać zaparciom.

Objawy i diagnoza żylaków odbytu

Najczęściej guzki krwawnicze dają objawy, gdy się powiększają, gdy toczy się w ich obrębie stan zapalny lub gdy dojdzie do ich wypadnięcia poza odbyt. Zależnie od stopnia zaawansowania przebieg jest różny. W przypadku guzków krwawniczych wewnętrznych najczęstszym symptomem jest bezbolesne krwawienie świeżą, jasnoczerwoną krwią, widoczne na papierze toaletowym lub na powierzchni stolca.

Inne częste objawy to świąd, pieczenie i uczucie niepełnego wypróżnienia. W momencie gdy dochodzi do wydostania się hemoroidów poza kanał odbytu, pojawia się dodatkowo dyskomfort, ból, a także trudności w utrzymaniu higieny i brudzenie bielizny. Podczas dużego wysiłku fizycznego lub silnego parcia może dojść do ostrej zakrzepicy, której towarzyszą bardzo silne dolegliwości bólowe i wyczuwalny, twardy guzek w okolicy odbytu.

Rozpoznanie choroby hemoroidalnej opiera się na szczegółowym wywiadzie lekarskim oraz badaniu proktologicznym. Diagnostyka rozpoczyna się od obejrzenia okolicy odbytu i badania per rectum (palcem przez odbyt). W celu dokładnej oceny kanału odbytu i guzków krwawniczych wewnętrznych wykonuje się badanie instrumentalne, najczęściej anoskopię. Pozwala ona lekarzowi na postawienie trafnej diagnozy i wykluczenie innych możliwych schorzeń o podobnych objawach, takich jak szczelina odbytu czy nowotwór.

Klasyfikacja stopni zaawansowania hemoroidów

Hemoroidy klasyfikuje się zazwyczaj na cztery stopnie zaawansowania, co ma kluczowe znaczenie dla wyboru metody leczenia:

• I stopień: Guzki są powiększone, ale widoczne tylko w anoskopii. Mogą krwawić.
• II stopień: Hemoroidy wypadają podczas wypróżnienia, ale samoistnie się cofają.
• III stopień: Hemoroidy wypadają podczas wysiłku i wymagają ręcznego odprowadzenia do kanału odbytu.
• IV stopień: Hemoroidy stale znajdują się poza odbytem i nie dają się odprowadzić.

Leczenie hemoroidów – metody zachowawcze i zabiegowe

Metoda leczenia choroby jest uzależniona od stopnia jej zaawansowania. W początkowych stadiach (I i II stopień) dużą skuteczność wykazuje leczenie zachowawcze.

• zmianę stylu życia,
• zwiększenie spożycia błonnika (warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste) do 25-30 g dziennie,
• picie dużej ilości płynów (ok. 2 litrów na dobę), aby zapobiegać zaparciom,
• stosowanie nasiadówek w ciepłej wodzie, które łagodzą ból i zmniejszają napięcie zwieraczy,
• farmakoterapię w postaci maści, czopków i kremów o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i znieczulającym,
• stosowanie doustnych preparatów zawierających zmikronizowaną diosminę i hesperydynę,
• wzmacnianie i uszczelnianie ścian naczyń krwionośnych,
• łagodzenie objawów takich jak krwawienie, ból i obrzęk.

W przypadku braku skuteczności leczenia zachowawczego lub w wyższych stopniach zaawansowania choroby (II, III i IV) stosuje się leczenie zabiegowe. Współczesna proktologia stawia na metody małoinwazyjne, które cechują się dużą skutecznością, mniejszym bólem pooperacyjnym i szybkim powrotem do aktywności.

Należą do nich m.in. gumkowanie metodą Barrona (zakładanie gumowych podwiązek na podstawę guzka), skleroterapia (wstrzykiwanie środka obliterującego), a także nowoczesne techniki laserowe (LHP) i z użyciem fal radiowych. W ostatnich latach na popularności zyskuje metoda HAL-RAR (dopatętnicze zamknięcie naczyń hemoroidalnych pod kontrolą USG Dopplera), która precyzyjnie celuje w przyczynę problemu.

Klasyczne operacje chirurgiczne, takie jak hemoroidektomia metodą Milligana-Morgana, są obecnie zarezerwowane dla najbardziej zaawansowanych przypadków (IV stopień) oraz sytuacji powikłanych, np. masywnym krwawieniem lub zakrzepicą. Choć jest to metoda o bardzo wysokiej skuteczności, wiąże się ze znacznymi dolegliwościami bólowymi w okresie pooperacyjnym i dłuższą rekonwalescencją.

Profilaktyka żylaków odbytu

Profilaktyka żylaków odbytu jest równie ważna jak ich leczenie i opiera się na tych samych zasadach, co leczenie zachowawcze.

• unikanie zaparć poprzez dietę bogatą w błonnik i odpowiednie nawodnienie,
• regularną, umiarkowaną aktywność fizyczną (np. spacery, pływanie),
• unikanie długotrwałego siedzenia,
• unikanie nadmiernego parcia podczas wypróżnień,
• dbałość o prawidłową higienę okolicy odbytu.

Możliwe powikłania żylaków odbytu

Nieleczona lub zaawansowana choroba hemoroidalna może prowadzić do powikłań.

• przewlekłe, utajone krwawienie prowadzące do niedokrwistości z niedoboru żelaza (anemii),
• osłabienie, bladość skóry, zawroty głowy i uczucie ciągłego zmęczenia,
• zakrzepica powodująca nagły, silny ból,
• przewlekły stan zapalny i wypadanie guzków prowadzące do wtórnych infekcji skóry,
• powstanie bolesnej szczeliny odbytu.