Jak powstają żylaki nóg?

Żylaki kończyn dolnych to trwałe poszerzenie żył, przyjmujące postać sznurów, splotów lub kłębów, często tworzące uwypuklenia. Nie są one odrębną jednostką chorobową, a jedynie objawem, drugim stopniem z sześciu w klasyfikacji przewlekłej niewydolności żylnej. Choć u części pacjentów stanowią jedynie defekt kosmetyczny, nie należy zapominać, że jest to poważne schorzenie.

Bardzo często towarzyszą mu inne dolegliwości, takie jak uczucie ciężkich nóg, swędzenie, kurcze mięśni czy obrzęki. Kolejnym problemem towarzyszącym żylakom kończyn dolnych są zmiany troficzne skóry, które obejmują przebarwienia i trudno gojące się owrzodzenia.

Według statystyk przytaczanych w podręcznikach akademickich i publikacjach naukowych, żylaki nóg dotyczą 25-50% kobiet i 10-28% mężczyzn zamieszkałych w Europie. Warto jednak zauważyć, że w wieku 20-34 lat stosunek kobiet do mężczyzn z chorobą żylakową wynosi 6:1, podczas gdy w wieku 65-74 lat już tylko 1,5:1.

Tak duża różnica między płciami w młodszym wieku ma związek z wpływem hormonów płciowych na ścianę żylną i zastawki. Estrogeny i progesteron zwiększają podatność żył na rozszerzanie oraz sprzyjają refluksowi, a ciąża łączy mechaniczne i hormonalne czynniki nasilające zastój żylny.

Główne przyczyny żylaków kończyn dolnych

Pierwsze opisy żylaków kończyn dolnych pojawiają się już w starożytności. Sam Hipokrates w swoich pismach zalecał kompresje i okłady z ziół. Pomimo upływu wielu lat i licznych badań do tej pory nie został jednoznacznie wyjaśniony patomechanizm powstawania tego schorzenia.

Podwyższone ciśnienie w żyłach

Powszechnie uważa się, że pierwotne żylaki kończyn dolnych powstają na skutek podwyższonego ciśnienia żylnego. Jest to główny element patofizjologii rozwoju tego schorzenia. Do przyczyn jego powstawania zalicza się między innymi wzmożone działanie tłoczni brzusznej.

Główne czynniki zwiększające ciśnienie żylne:

• zaparcia i noszenie ciężarów,
• ucisk naczyń przez guzy,
• ciąża i nadwaga,
• długotrwała praca w pozycji siedzącej lub stojącej,
• niedrożność lub zwężenie żyły na skutek zakrzepicy,
• starzenie się i osłabienie zastawek żylnych.

U osób z nadwagą i otyłością ryzyko żylaków jest wyższe; związek ten wydaje się silniejszy u kobiet, ale obserwuje się go także u mężczyzn. Wykazano również współzależność między występowaniem schorzenia a długotrwałą pracą w pozycji siedzącej lub stojącej.

Do przyczyn wzmożonego ciśnienia należą również niedrożność lub zwężenie żyły na skutek zakrzepicy. Warto dodać, że wiek także odgrywa istotną rolę w rozwoju żylaków. Wraz z upływem lat elastyczność naczyń krwionośnych ulega naturalnemu zmniejszeniu, co sprzyja rozwojowi choroby. Procesy starzenia się mogą również wpływać na osłabienie zastawek żylnych, zwiększając ryzyko wystąpienia refluksu żylnego.

Wady zastawek żylnych

Kolejnym ważnym czynnikiem w etiopatogenezie choroby żylakowej są wady zastawek żylnych. Mogą one występować pierwotnie — jako ich brak lub nieprawidłowa budowa — lub wtórnie, zazwyczaj na skutek uszkodzenia wywołanego wcześniej opisywanym wzmożonym ciśnieniem.

Genetyka a żylaki nóg

Istotną przyczyną powstawania przewlekłej niewydolności żylnej jest także predyspozycja genetyczna. Według danych statystycznych ryzyko choroby wynosi 89%, jeśli oboje rodzice również mieli żylaki. Statystyki pokazują także, że trzykrotnie częściej chorują kobiety. Ma to związek z działaniem układu hormonalnego.

Warto więc zauważyć, że oprócz wspomnianej wcześniej ciąży, będącej także przyczyną wzmożonego ciśnienia żylnego, doustna antykoncepcja hormonalna także stanowi czynnik ryzyka. Wpływ hormonów jest szczególnie widoczny przed menopauzą: wahania stężeń estrogenów i progesteronu mogą nasilać uczucie ciężkości nóg i obrzęki, a u części kobiet dolegliwości zwiększają się w drugiej fazie cyklu.

Po menopauzie różnice między płciami stopniowo się zmniejszają, co odzwierciedla spadek ekspozycji na czynniki hormonalne.

Proces powstawania żylaków

Wszystkie opisane powyżej grupy czynników powodują powstawanie wewnętrznych, niekorzystnych zmian w budowie ścian naczyń. Ponadto dochodzi do zastoju krwi — zwłaszcza na skutek podwyższonego ciśnienia w żyłach — a w konsekwencji do nadmiernego ich poszerzenia, które manifestuje się żylakami widocznymi na kończynach dolnych.

Konsekwencje zastoju krwi w żyłach:

• uszkadzanie zastawek oraz ich niedomykalność,
• cofanie się krwi, czyli refluks,
• powstawanie procesów zapalnych,
• zaburzenia mikrokrążenia,
• obrzęki oraz owrzodzenia.

Zaniedbanie leczenia choroby żylakowej we wczesnym jej etapie powoduje dalsze uszkodzenia naczyń, co sprzyja powstawaniu procesów zapalnych. Zaburzają one mikrokrążenie i prowadzą do obrzęków oraz owrzodzeń.

Ponadto wskutek zastoju dochodzi do powstawania zakrzepów, co może prowadzić do ogólnoustrojowych powikłań. Kluczową rolę w zapobieganiu postępowi choroby oraz w jej leczeniu odgrywa zmiana stylu życia. Regularna aktywność fizyczna, unikanie długotrwałego stania lub siedzenia oraz kontrola masy ciała mogą pomóc w zmniejszeniu ryzyka powikłań oraz ograniczeniu objawów. Zakładanie kompresyjnych pończoch lub rajstop jest również zalecane w ramach profilaktyki.

Nowoczesne metody leczenia żylaków

W leczeniu żylaków kończyn dolnych stosuje się metody małoinwazyjne oraz operację żylaków. Obecnie standardem leczenia niewydolności żylnej i żylaków jest ich laserowe zamykanie. Cena zabiegów wykonywanych prywatnie waha się między 2 500 a 9 000 złotych w zależności od procedury oraz wielkości zmian.

Zastosowanie nowoczesnych technik, takich jak ablacja laserowa czy radiofrekwencja, pozwala na redukcję powikłań oraz skrócenie czasu rekonwalescencji po zabiegu. Inne dostępne metody obejmują skleroterapię, polegającą na wstrzykiwaniu roztworów powodujących zlepianie się ścian żylnych, co prowadzi do ich zamknięcia.

Decyzja o wyborze odpowiedniej metody leczenia powinna być podejmowana indywidualnie dla każdego pacjenta, uwzględniając stopień zaawansowania choroby i ogólny stan zdrowia pacjenta.